فضیلت و اعمال روز عید فطر از منظر معظم له

حقيقت اين است كه همه مردم جهان براى خود روزهاى شادى خاصى دارند كه آن را عيد مى‏نامند. اين روزها يا مانند عيد نوروز است كه تحول جالبى در جهان طبيعت رخ مى‏دهد؛ یا اين‏كه همچون اسلام، اعياد به‏دنبال اطاعت اوامر مهم الهى قرار می گیرد.[1]

عيد فطر نخستين روز ماه شوال كه يكى از دو عيد بزرگ اسلامى است.[2] با طلوع ماه شوال، ماه رمضان پايان مى‏پذيرد و عيد فطر از راه مى‏رسد.[3] روزی مقدس که براى آن عبادت‏ها و دستورهاى خاصى وارد شده است.[4]

فطر؛ عید شادی یک ماه اطاعت و بندگی خداوند

عيد فطر، ملت مسلمان بعد از يك ماه روزه داشتن به فرمان خدا و عبادات‏ روزانه و شبانه و بر شيطان پيروز شدن، اين پيروزى را جشن مى‏گيرند؛ جشن اطاعت فرمان حق.[5]

لذا جشن و شادمانى به دنبال يك ماه روزه ماه مبارك رمضان، در حقيقت جشن پيروزى بر هواى نفس، و جشن اطاعت فرمان خداست. بنابراين چنين روزى تنها عيد كسانى است كه در انجام اين فريضه بزرگ الهى و درك فلسفه نهايى آن پيروز شده‏اند، ولى براى روسياهانى كه پاس احترام اين ماه با عظمت و برنامه تعليم و تربيت آن را نگاه نداشتند چيزى جز روز عزا و شرمسارى نيست.[6]

اين‏كه امام عليه السلام مى‏فرمايد: روز عيد فطر عيد براى كسانى است كه روزه و طاعات آن‏ها قبول شده، يك واقعيت است. كسانى كه خداى‏نكرده اصلا روزه نگرفته‏اند و يا روزه‏هاى آن‏ها آلوده به گناهان و نافرمانى‏ها بوده و به همين دليل مقبول درگاه حق واقع نشده نمى‏توانند شاد و خوشحال باشند؛ شادى از آن كسانى است كه طاعاتشان مقبول درگاه حق شده است.[7]

در روایتی آمده است: در عيد فطر، امام حسن عليه السلام گروهى را ديد كه بازى مى‏كنند و (بيهوده) مى‏خندند امام عليه السلام به يارانش فرمود: خداوند ماه رمضان را وسيله آزمايش خلق خود قرار داده كه از طريق اطاعتش براى رسيدن به بهشت و رضايت او از يكديگر پيشى گيرند. جمعى به‏سرعت در آن شتافتند و به مقصد رسيدند و گروهى تخلف كردند و گرفتار خسران شدند. بسيار مايه تعجب است از كسى كه در اين روز بيهوده مى‏خندد و به بازى مشغول است؛ روزى كه نيكوكاران پاداش داده مى‏شوند و مقصران نااميد مى‏گردند. به خدا سوگند اگر پرده‏ها كنار رود نيكوكاران به اعمال نيكشان سرگرم خواهند بود و بدكاران به بدى‏هايشان.[8]،[9]

عید فطر، روز جوایز الهی

روز عيد فطر روز بسيار مهمى براى مسلمانان است؛ زيرا پس از يك ماه روزه و تهجد و عبادت، براى گرفتن پاداش الهى آماده مى‏شوند؛ لذا اين روز، از سويى سبب شادى و سرور است، چراكه هر مسلمانى از انجام وظيفه الهى خوشحال و مسرور است؛ ولى از سويى چون روز دريافت جوائز الهى است، انسان در حالت خوف و دلهره به سر مى‏برد از اين‏كه نمى‏داند اعمال يك ماهه او تا چه اندازه مورد قبول قرار گرفته است؟[10]

امام باقر عليه السلام از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل كرده است كه آن حضرت فرمود: هنگامى كه روز اول شوال فرا مى‏رسد، منادى ندا مى‏دهد: اى مؤمنان براى دريافت جوائز و پاداش‏هاى خود بشتابيد! آنگاه امام عليه السلام فرمود: جايزه‏هاى خداوند مانند جايزه‏هاى پادشاهان نيست (يعنى جايزه او بسيار بزرگ و معنوى و قبولى طاعات و رضوان الهى است).در پايان نيز تأكيد فرمود: «روز اول شوال روز دريافت جايزه‏هاست!».[11]،[12]

تکبیر عید فطر

براى روز اول شوال اعمالى ذكر شده است:[13]از جمله تكبيراتى است که شب عيد فطر[14] و بعد از نماز صبح و ظهر و عصر روز عيد و نيز بعد از نماز عيد فطر، گفته می شود: «الله اكبر، الله اكبر، لا إله إلاالله و الله اكبر، الله اكبر و لله الحمد، الله اكبر على ما هدانا»[15]

پرداخت زکات فطره

زكات فطره‏ يكى از واجب‏هاى مالى است كه روز عيد فطر بايد قبل از نماز عيد پرداخت شود.[16] كسانى كه فقير نيستند؛ يعنى هزينه سال خود را دارند، بايد روز عيد فطر مقدارى از مال خود را به عنوان زكات فطره به فقير بدهند.[17]

زكات فطره‏ كه گاهى از آن به «زكات بدن» نيز تعبير مى‏شود در حقيقت يك نوع ماليات سرانه است كه به‏نفع فقرا گرفته مى‏شود، مسلمانان پس از يك ماه روزه داشتن كه آن خود درسى از نوع دوستى و توجه به حال مستمندان اجتماع است، يك قدم عملى در اين راه برداشته و تقريبا مقدار خوراك يكى دو روز خود را به مستمندان مى‏دهند، اين كار گرچه به ظاهر كوچك است ولى اگر يك حساب دقيق درباره كسانى كه تمكن مالى براى پرداخت زكات فطره دارند بنماييم خواهيم ديد كه مقدار قابل توجهى از نيازمندي هاى محرومان اجتماع در صورت عمل به اين دستور تأمين خواهد شد[18]

. وقت اداى زكات فطره‏، روز عيد فطر قبل از انجام نماز است؛ بنابراين، كسى كه نماز عيدفطر را مى‏خواند بايد فطره را پيش از نماز عيد بدهد، ولى اگر نماز عيد را نمى‏خواند مى‏تواند تا ظهر روز عيد تأخير بيندازد.[19]

براى هر نفر يك صاع (حدود سه كيلو) از گندم يا مواد غذايى ديگر كه در آن شهر غذاى غالب مردم محسوب مى‏شود.[20]

زكات فطره واجب مؤكد است و شرط قبولى روزه ماه رمضان است، و خداوند نيز در قرآن آن را مقدم بر نماز (عيد) شمرده است و مى‏فرمايد: ««قد افلح من تزكى و ذكر اسم ربه فصلى»؛به يقين آن كس كه زكات دهد و ياد پروردگارش را كند سپس نماز بخواند، رستگار است!».^[21]،^[22]

غسل کردن در روز عید فطر

غسل روز عيد فطر، ‏ و وقت آن از اذان صبح عيد است تا غروب و بهتر است آن را پيش از نماز عيد به جا آورند.[23]

شایسته است قبل از غسل اين دعا را بخواند:«اللهم ايمانا بك، وتصديقا بكتابك، واتباع سنة نبيك محمد صلى الله عليه و آله؛خدايا بخاطر ايمان به تو و تصديق كتاب تو و پيروى از روش پيغمبرت محمد صلى‏الله عليه و آله»[24].

آنگاه بسم الله بگويد و غسل كند. پس از پايان غسل بگويد:«اللهم اجعله كفارة لذنوبى، وطهر دينى، اللهم اذهب عنى الدنس؛[25]خدايا قرارش ده كفاره گناهانم و دين و مذهبم را پاك گردان خدايا دور كن از من چركى را».[26]

عید فطر با چه افطار کنیم؟

شایسته است پيش از نماز عيد، در ابتداى روز افطار كند،[27] و بهتر آن است كه افطارش با خرما باشد.[28]،[29]

«شيخ مفيد» رحمه الله فرموده است: مستحب است مقدار كمى از تربت سيد الشهدا، امام حسين عليه السلام را تناول نمايد كه شفاى هر دردى است.[30]

آماده شدن برای نماز عید فطر

به فرموده «شيخ طوسى» شایسته است مسلمانان در اين روز نيكوترين لباسش را بپوشند و خود را معطر سازند و با وقار و سكينه به سمت مصلاى عيد حركت كنند.[31]،[32]

پس از طلوع آفتاب براى نماز عيد حركت كنند (همان گونه كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل شده‏است)[33] و دعاهايى را كه از طريق معصومين عليهم السلام وارد شده است، بخوانند؛ از جمله آن‏كه امام باقر عليه السلام فرمود:[34]

در عيد فطر و عيد قربان و جمعه وقتى كه براى رفتن به نماز مهيا شدى، اين دعا را بخوان:«اللهم من تهيأ فى هذا اليوم او تعبأ، او اعد واستعد لوفادة الى مخلوق، رجآء رفده ونوافله، وفواضله وعطاياه، فان اليك يا سيدى‏ تهيئتى وتعبئتى، واعدادى واستعدادى، رجآء رفدك وجوائزك، ونوافلك وفواضلك، وفضآئلك وعطاياك، وقد غدوت الى عيد من‏ اعياد امة نبيك، محمد صلوات الله عليه وعلى آله، و لم افد اليك اليوم بعمل صالح اثق به قدمته، ولا توجهت بمخلوق املته، ولكن اتيتك‏ خاضعا، مقرا بذنوبى، و اسآئتى الى نفسى، فيا عظيم يا عظيم يا عظيم، اغفر لى العظيم من ذنوبى، فانه لايغفر الذنوب العظام الا انت، يا لا اله‏ الا انت، يا ارحم الراحمين».[35]

«خدايا هر كه آماده شده در اين روز يا مهياو مستعد و مجهز گشته براى ورود به يكى از مخلوقاتت‏ به اميد جايزه و صله و بهره‏هاو عطاهاى او ولى اى آقاى من‏ تنها بسوى توست آمادگى و تهيه و استعداد و تجهيز من به اميد جايزه‏ و صله‏ها و بهره‏ها و بخشش ها و فضل ها و عطاهاى تو و بامداد كردم در عيدى‏ از عيدهاى امت پيامبرت محمد كه درودهاى تو بر او و برآلش باد و البته ورود من نه به اميد كردار شايسته‏اى است كه بدان اطمينان داشته و پيشكش آورده باشم و نه اين كه به مخلوقى رو كرده و آرزومندش باشم بلكه با حال خضوع به درگاه تو آمده‏ و معترف به گناه و بدى خود بر نفس خويشتنم پس اى خداى بزرگ........بيامرز بزرگ گناهانم را زيرا نيامرزد گناهان بزرگ را جزتو اى كه معبودى‏ جز تو نيست اى‏مهربانترين مهربانان».[36]

نحوه خواندن نماز عید فطر چگونه است؟

خواندن نماز عيد در زمان ما مستحب است ؛ نماز عيد دو ركعت است، با نه قنوت و اين‏گونه خوانده مى‏شود:[37]

در ركعت اول نماز پس از حمد و سوره بايد پنج تكبير گفته شود، و بعد از هر تكبير يك قنوت، و بعد از قنوت پنجم تكبير ديگرى و سپس ركوع و دو سجده.[38]

در ركعت دوم پس از حمد و سوره چهار تكبير گفته مى‏شود و بعد از هر تكبير يك قنوت و بعد از قنوت چهارم، تكبير ديگرى و سپس ركوع و دو سجده و تشهد و سلام بجا مى‏آورد.[39]

در قنوت‏هاى نماز عيد، هر دعا و ذكرى بخوانند كافى است، ولى بهتر است، اين دعا را بخوانند:[40]

«اللهم اهل الكبريآء و العظمة، واهل الجود و الجبروت، و اهل العفو و الرحمة، واهل التقوى والمغفرة، اسئلك بحق هذا اليوم، الذى جعلته‏ للمسلمين عيدا، ولمحمد صلى الله عليه و آله ذخرا [وشرفا] ومزيدا، ان تصلى على محمد و آل محمد، وان تدخلنى فى كل خير ادخلت‏ فيه محمدا و آل محمد، وان تخرجنى من كل سوء اخرجت منه محمدا و آل محمد، صلواتك عليه وعليهم، اللهم انى اسئلك خير ما سئلك‏ منه عبادك الصالحون، واعوذ بك مما استعاذ منه عبادك الصالحون».[41]

«خدايا اى اهل بزرگى و عظمت و اى شايسته بخشش و قدرت و سلطنت و اى شايسته عفو و رحمت و اى شايسته تقوا و آمرزش از تو خواهم به حق اين روزى كه قرارش دادى‏ براى مسلمانان عيد و براى محمد صلى الله عليه و آله ذخيره و شرف و فزونى مقام كه درود فرستى بر محمد و آل محمد و درآورى مرا در هر خيرى كه درآوردى‏ در آن خير محمد و آل محمد را و برونم آرى از هر بدى و شرى كه برون آوردى از آن محمد و آل محمد را كه درودهاى تو بر او و بر ايشان باد- خدايا از تو خواهم بهترين چيزى را كه درخواست كردند از تو بندگان شايسته‏ات و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند ازآن‏بندگان شايسته‏ات»[42]

بعد از نماز، تسبيحات حضرت زهرا عليها السلام را بگويد[43] و آنگاه دعاهايى كه نقل شده است را بخواند كه يكى از آنها دعاى چهل و ششم «صحيفه سجاديه» است.[44]

مستحب است نماز عيد، زير آسمان باشد[45] و بعد از نماز براى برادران دينى جهت قبولى اعمال دعا كند.[46]

دعای ندبه در روز عید فطر

مرحوم سيد بن طاووس در اعمال روز عيد فطر، دعاى ندبه را ذكر كرده است.[47]،[48]مرحوم محدث قمى مى‏گويد: به فرموده «سيد بن طاووس»، پس از دعای ندبه به سجده برود و بگويد:«اعوذ بك من نار حرها لايطفى، وجديدها لايبلى، وعطشانها لايروى؛پناه مى‏برم به تو از آتشى كه حرارتش خاموش نشود و تازه‏اش كهنه نگردد و تشنه‏اش سيراب نشود»[49]

سپس گونه راست را بر محل سجده بگذارد و بگويد:« الهى لاتقلب وجهى فى النار بعد سجودى، وتعفيرى لك بغير من منى عليك، بل لك المن على ؛خدايا بدست آتش مسپار چهره‏ام را پس از سجده كردنم و بخاك ماليدنم آن را براى تو بدون اين‏كه منتى بر تو داشته باشم بلكه تو بر من منت دارى»[50]

 آنگاه گونه‏ چپ را بگذارد و بگويد: ارحم من اسآء واقترف واستكان واعترف؛ رحم كن كسى را كه بد كرده و به نافرمانى دست زده و بيچاره گشته و اعتراف بدان ها دارد».[51]

 سپس به حال سجده برگردد و بگويد: ان كنت بئس العبد، فانت نعم الرب، عظم الذنب من‏ عبدك، فليحسن العفو من عندك يا كريم؛اگر من بدبنده‏اى هستم پس تو خوب پروردگارى هستى بزرگ است گناه‏ بنده‏ات پس بايد گذشت تو نيز نيكو باشد اى خداى كريم »[52]

در پايان صد مرتبه بگويد: «العفو العفو؛گذشت خواهم گذشت خواهم».[53]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir