بازخوانی قیام خونین مسجد گوهرشاد علیه کشف حجاب از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

حجاب از ضروريّات اسلام است و تمام فِرَق مسلمين آن را واجب مى شمرند و در قرآن مجيد در آيات متعدّدى صريحاً آمده است؛ حتّى غير مسلمانان مى دانند چنين حكمى در اسلام وجود دارد.[1]

در این میان حکومت های زورگو با واژۀ آزادى بر طبل حجاب ستیزی می کوبند؛ كلمه اى كه اگر زبان داشت فرياد مى زد مرا هم به اسارت كشيديد، و از ظلم در حق من هم فروگذار نكرديد، اين چه آزادى است كه به قيمت فرو رفتن ملتى در منجلاب فساد ؛ مسئله حجاب را نفی می کنیدو البته با كدام الگو و معيار و با چه قيمتى؟![2]

اینچنین است که دوران رژيم پهلوی به ویژه سلطنت ظالمانۀ رضا شاه؛  زنان را مجبور به كشف حجاب مى كردند؛[3] حال آنکه حجاب براى حفظ شخصيت زن، و جلوگيرى از انحراف جوانان، و (ممانعت از) گسترش فساد در جامعه اسلامى است. و همان گونه كه اصل پوشيدن لباس براى زنان و مردان منافات با آزادى آنها ندارد، حجاب نيز چنين است.[4]

کشف حجاب رضاخانی؛ اجرای توطئۀ استعماری

ممکن است نسل  جوان خبر نداشته باشند که ۸3 سال قبل رضاخان از اربابانش دستور گرفت که اسلام، دشمن او و پیشرفت در کشور است بنابراین باید در مرحله اول از زنان جامعه کشف حجاب کرد. رضاخان نیز دستور کشف حجاب را صادر کرد.[5]

آری از یک سو انگلیس رضاخان را به مقام سلطنت رساند، از سوی دیگر به او دستور داد که باید اسلام را از این مملکت حذف کند زیرا اسلام مهم ترین دشمن قدرت های استکباری است و البته از مسأله حجاب شروع کردند زیرا حجاب مسأله مهمی است که در صورت حذف آن، مقدمات حذف اسلام به عنوان دشمن شماره یک قدرت های زور گو حاصل می شد.[6]

لذا هدف این بود که اسلام و تشيع كه مانع راهشان است را بردارند،[7]از سوی دیگررژِیم پهلوی مجری سیاست گام به گام اسلام‌زدایی در ایران بود؛ واز آنجا که رضاخان توسط غربی‌ها روی کار آمد بنا شد سیاست غربی‌ها را اجرایی کند؛لذا یکی از کارهایی که به رضاخان دستور دادند کشف حجاب بود؛ رضاخان نیز چقدر به زنان مملکت ما ظلم کرد تا دستور غربی ها را برای دور شدن مسلمانان از اسلام اجرایی کند.[8]

اینگونه بود که به دنبال دستور کشف حجاب، پاسبانان رضاخان با خشونت هر چه تمام، به زنان با حجاب هجوم آورده و چادر و روسری آن ها را با زور از سرشان می کشیدند.[9]

البته در همان زمان، مرحله به مرحله پيش رفتند به اين معني كه اول با طرح تغيير لباس وارد شدند و بعد وارد مرحله كشف حجاب شدند.[10] این توطئه در حالی صورت پذیرفت  که علیرغم وجود لباس ملی در میان عرب‌ها، پاکستانی‌ها و هندی‌ها، لیکن رضاخان تحمیل کرد باید لباس‌ها و کلاه‌ها تغییر کند.[11]

به هر حال رژیم پهلوی به نحوی ممنوعیت حجاب را با شدت و خشونت دنبال کرد و برای کشف حجاب در کشور، به روسا و افراد تراز اول شهرهای مختلف دستور به حضور همسران بی حجاب خود در مجالس داد و در مقابل مخالفت علما با این اقدام، نهایت خشونت را اعمال نموده و ضمن هتک حرمت بانوان محجبه در خیابان ها، علمای مخالف را به زندان افکند یا تبعیدشان کرد.[12]

خشونت در حد اعلا بود، پاسبان های خشن به دنبال زنان راه می افتادند و موی سر آن ها را با مقنعه شان می کندند و گاهی زنان را به زمین پرتاب می کردند.[13]حتی  از جمله کارهای عجیب آن ها دستور به عالمان تمام شهرها بود که باید همسرانتان را سربرهنه همراه خود به استانداری و فرمانداری بیاورید و در مجلس شرکت کنید.[14]

قیام خونین مسجد گوهرشاد علیه کشف حجاب

البته مساله مبارزه با حجاب از سوی رضاخان واکنش مردم را در کشور خصوصا در مشهد به همراه داشت؛ مردمِ مسلمان و عالمان دیدند مسأله بسیار وخیم است، از خود عکس العمل نشان دادند و جمعیتی در مسجدگوهرشاد متحصّن شدند، هزاران نفر تمام مسجد را پرکردند و شب ها و روزها آن جا متحصن شدند، خطیبان که در میان آنان مرحوم شیخ بهلول بیشتر می درخشید، مردم را درباره فلسفه حجاب و مبارزه با بی حجابی توجیه کرد و به تنویر افکار عمومی نسبت به این مساله در مسجد گوهرشاد پرداختند.[15]

اینچنین بود که علما و مراجع عظام با دیدن این گونه اتفاقات در مسجد گوهرشاد مردم را جمع کردند و برایشان درباره عفاف و حجاب و تاثیرات آن در جامعه و زندگی به ایراد سخنرانی پرداختند و وقتی این اتفاق به گوش رضاخان رسید، مامورانش را به مسجد گوهرشاد فرستاد و آنها نیز مردم را به رگبار بستند.[16]

البته با مخالفت عالمان، رژیم پهلوی نیز عکس العمل نشان داد؛ و عالمان دینی را به زندان افکندند و تبعید شان کردند با این وجود کسی تسلیم برنامه آن ها نشد.[17]

لازم به ذکر است  قیام مردم و علما علیه سیاست های ضد اسلامی رژیم پهلوی به ویژه در مخالفت با کشف حجاب رضا خانی ادامه داشت؛ فراموش نمی کنم که در زمان ریاست مرحوم آیت الله العظمی بروجردی بر حوزه علمیه قم (قبل از سال 40) در سالگرد هفده دی، نظام، تبلیغات گسترده و وقیحانه ای راجع به کشف حجاب راه انداخت و در مطبوعات آن زمان نیز غوغایی برپا می شد؛ به نحوی که مردم و طلاب حوزه هم متقابلا طی یک راهپیمایی که به سمت فرمانداری ها انجام می­دادند، از این قضیه اعلام انزجار کردند که عده ای در آن روزکشته و مجروح شدند. لذا همواره ایام هفده دی خاطره انگیز بوده است؛ هم برای نظام طاغوت که به کشف حجاب مفتخر بود و هم برای قشر متدین که این مساله برایشان ناگوار بود.[18]

حمله به مسجد گوهرشاد و کشتار مردم توسط رضاخان

واکنش انقلابی مردم در مسجد گوهرشاد  در نهایت منجر به خشونت عوامل رضاخانی و به خاک و خون کشیدن مردم در این مسجد شد؛[19] رضا خان که متوجه شده بود خبر تحصن مسجدگوهرشاد در حال پخش شدن در کل مملکت است و ممکن است به دنبال این خبررسانی ها، شورشی عمومی برپا شود، تحصن مردم را سرکوب کرد.[20] و در مسجد گوهرشاد و جوار حضرت رضا علیه اسلام حمام خون به راه انداخت.[21]

آری قداست مکان تحصن که یک مسجد بود، علاوه بر این درجوار حرم امام رضا علیه السلام بود توسط رژیم پهلوی نادیده گرفته شد، و ایادی رضا خان، مأموران خشن و بی دین شان را به پشت بام ها فرستادند و درهای مسجد را بستند که نتوانند فرار کنند، سپس جمعیت را به رگبار بستند.[22]

جنایت بزرگی که سانسور شد

رضاخان که از واکنش گسترده مردم  نسبت به قضایای مسجد گوهرشاد بیم داشت نگذاشت دامنه این مساله گسترش پیدا کند لذا اجساد شهدای این مسجد به نقطه نامعلومی فرستاده شد که هنوز تعداد دقیق کشته ها نیز در آن واقعه مشخص نیست؛ بلکه کامیون هایی را اطراف مسجد آماده کردند که پس از کشتار جنازه ها را در آن ها بریزند و به نقطه نامعلومی منتقل کنند که هنوز هم برای ما روشن نیست قبر شهیدان قیام مسجد گوهر شاد کجاست.[23]

منفورترشدن رضاخان پس از حمله به گوهرشاد

اما به راستی آیا وقوع این جنایت ننگین، توانست آتش خشم مردم را فرو بنشاند؟ رژیم پهلوی جمعی از عالمان را محاکمه و محکوم به اعدام کردند البته نتوانستند اعدام کنند وهیچ کدام از اقداماتشان اثربخش نبود جزء این که روز به روز منفورتر شدند.[24]

لذا کشتار مسجد گوهرشاد نتوانست عزم ملی مردم را سرکوب کند، بلکه پس از مرگ رضاخان، پسرش هم همین روند را ادامه داد، اما با این تفاوت که فردی چون امام راحل با بسیج کردن مردم، در مقابلش ایستاد و نظام شاهنشاهی را بر انداخت.[25]

فرجام رضا خان؛ عبرتي براي ديگر ديكتاتورها

در طول عمر خود ظالمانى را ديده ايم كه سرنوشت آنهابه كجا رسيده است، مانند رضاخان و محمّدرضا پهلوى و يا صدّام و ديگر ظالمان، حتّى مى بينيم كه در اين دنياى متمدّن و استعمارگر با دست خودشان چه بلاهايى بر سر خودشان آوردند و تمام ظلم هايى را كه در استعمار و استثمار ممالك ديگر كرده بودند، بدتر از آن را در جنگ اوّل و دوّم جهانى ديدند و جمعاً نزديك به پنجاه ميليون كشته دادند و ويرانى عجيبى به بار آمد.^[26]

لذا فرجام شوم رضا خان اینچنین رقم خورد که انگلیس، همان که رضاخان دست نشانده آن ها بود ،به وسیله چند مأمور دستگیر شد، انگلیسی ها او را به جزیره دورافتاده ای در یکی از اقیانوس ها فرستادند که تا آخر عمر همان جا بود و سرانجام به درک واصل شد، حتی یک نفر هم به حمایت از رضاخان برنخاست و خیلی ساده او را از جاکندند و بردند.^[27]

آری قدرت های غربی نیز  نتيجه مظالم فعلى خودشان را خواهند ديد، بايد از ظلم در حقّ ديگران ترسيد، خواه در مقياس شخصى يا در مقياس اجتماعى و جهانى؛ اينها بدون كيفر نمى ماند و به نوعى خداوند جزاى آن را خواهد داد.^[28]

البته انگلیسی ها به پسر رضاخان هم وقتی روی کار آمد گفتند اسلام دشمن توست اما از راه دیگری غیر از حجاب شروع کن از این رو در زمان محمدرضا شاه حجاب موضوعی داوطلبانه شد و او دشمنی با اسلام را از جای دیگری شروع کرد.^[29]و تاریخ اسلامی را به تاریخ شاهنشاهی تبدیل کرد تا مردم از اسلام فاصله بگیرند، البته زمزمه تغییر خط فارسی به لاتین از سوی عده ای مطرح بود اما به جایی نرسید، ولی تاریخ شمسی را تغییر دادند در اینجا فریاد امام راحل بلند شد و با بسیج کردن مردم مقابل این برنامه ایستاد و ایستاد تا زمانی که شاه فرار کرد، دستگاه سلطنت واژگون شد، انقلاب پیروز شد و ریشه این خاندان فاسد و ضداسلام از این سرزمین کنده شد.^[30]

سخن آخر:(آزموده را تجربه نکنید؛ مردم تسلیم کشف حجاب نمی‌شوند)

در خاتمه باید از کسانی که هم خاطره مسجد گوهرشاد را زنده کرده اند و هم هفته حجاب و عفاف را مطرح نمودند، تشکر کنم، مبادا عده ای خیال کنند بی حجابی کم کم در حال عادی شدن است و مسأله حجاب و عفاف به فراموشی سپرده می شود.[31]

بلکه هر سال خون تازه ای در این مسأله مهم اسلامی جریان پیدا می کند و افرادای که خیالاتی نسبت به حجاب در سر دارند، از خیالات شان پشیمان می شوند و می دانند این ملّت مسلمان بیدار مسأله حجاب را فراموش نکرده است.[32]

لذا باید دانست آن هایی که مسألۀ حجاب را به عنوان یک مسأله سیاسی پیگیری می کنند، و در فضای مجازی کمپین تحت عنوان «بی حجاب ها» درست می کنند، باید بدانند گرامی داشت هفته عفاف و حجاب و احیای مسأله گوهرشاد پس از 83 سال، به آن ها نشان می دهد مسأله آنطور که خیال کرده اند، نیست.[33]

بلکه ما اجرای توطئۀ شوم کشف حجاب را در زمان رضاخان تجربه کرده‌ایم ؛ حال آنکه  عده زیادی در راستای مخالفت با منع حجاب، در  مسجد گوهرشاد شهید شدند ولی تسلیم نشدند و علیه رضاخان قیام کردند و حجاب اصیل را برگرداندند.[34]

لذا نصیحت دوستانه ما این است که این کار را دنبال نکنند چرا که به تصریح قرآن مسلمانان پایبند به حجاب هستند و چندین آیه درباره حجاب وجود دارد و مسلمانان به واسطه حجاب در دنیا شناخته می‌شوند؛بهتر است مردم را به حال خودشان بگذاریم تا وظایف شرعی را درباره حجاب انجام دهند، اصل حجاب چیزی نیست که آن را بتوان انکار کرد و یا مسلمانان را از آن منصرف نمود.[35]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir