واقعۀ عاشورا از جمله حوادث ماندگار در طول تاریخ است که امتدادش پس از گذشت قرن ها؛ هنوز درس ها و پیام های فراوانی به همراه دارد، لذا از آنجا که دغدغۀ محبّان حضرت سید الشهدا علیه السلام بصیرت و آگاهی از واقعیات ابعاد و زوایای واقعۀ عظم عاشوراست، لذا تاریخ نویسان متعددی بر نگارش این واقعه اهتمام ورزیدند و آثار فراوان به عرصۀ معارف عاشورایی ارائه نمودند.
از جمله این آثار، کتاب ارزشمند عاشورا (ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها و پیامدها) است که از سوی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیراز ی به رشتۀ تألیف درآمده است.
این کتاب فاخر به عنوان اثری مهم در عرصۀ عاشورا پژوهی، در قالب شش بخش به شیفتگان و تشنگان معارف و آموزه های حسینی ارائه شده است.
بخش اول: شخصيت امام حسين و فلسفه عزادارى
بخش دوم: ريشه هاى قيام عاشورا
بخش سوم: انگيزه هاى قيام عاشورا
بخش چهارم: رويدادهاى قيام عاشورا
بخش پنجم: آثار و پىآمدهاى قيام عاشورا
بخش ششم: بخشى از اشعار برگزيده
ویژگی هاو امتیازات کلی کتاب عاشورا (ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها و پیامدها)
نگارش مقاتل با نثر روان، ارائۀ تحلیل جامع و کامل و قابل فهم برای عموم مخاطبان وتحلیل های منطقی و کاربردی از جمله شاخصه های مهم معرفتی در این اثر فاخر به شمار می آید.
هم چنین ریشه یابی ، انگیزه شناسی اصل وقایع با بهره گیری از منابع معتبر و معروف و بیان آثار و نتایج گستردۀ این واقعه عظیم به عنوان مهتمرین ویژگی در روش شناسی مولّف این اثر به شمار می آید.
بخش اول؛تبیین جایگاه امام حسین علیه السلام و تبیین پیشینۀ عزاداری حسینی
گفتنی است در فراز آغازین این کتاب علاوه بر مقدمه معظم له، چگونگی مطالعات وقایع تاریخی و نیز مهمترین شاخصه های ممتاز واقعۀ عاشورا در مولّفه هایی از قبیل اخلاص، شهادت حجت خدادر روی زمین ، توصیف یاران آن حضرت و عدم سازش و ذلت ناپذیری ، مظلومیت امام علیه السلام و یارانش و قدرت تأثیر گذاری نهضت عاشورا به مخاطبان ارائه شده است.
در بخش نخست کتاب ،شخصیت شناسی امام حسین علیه السلام و تبیین فلسفه و اهداف عزاداری آن حضرت مورد واکاوی نویسندۀ گرانقدر این اثر قرار گرفته است.
تبیین جایگاه و مقام و منزلت امام حسین علیه السلام و بهره گیری از روایات ائمۀ معصومین علیهم السلام و اسناد و مدارک معتبر شیعی و حتی کتب اهل سنت، نگاه جامع و کامل مولّف این اثر در تشریح جایگاه بی بدیل امام حسین علیه السلام در میان مذاهب اسلامی را هویدا کرده است.
هم چنین ریشه یابی سوگواری و عزاداری در دوران ائمۀ معصومین علیهم السلام و تبیین نمادهای عزاداری آن حضرت در سیرۀ معصومین علیهم السلام و روش شناسی رویکرد اهل بیت علیهم السلام در ترغیب و تهییج مردم به اقامۀ عزاداری امام حسین علیه السلام از جمله مسائلی است که در بخش نخست کتاب مورد واکاوی دقیق قرار گرفته است.
لذا پیشینۀ تاریخی سوگواری آن حضرت، حکمت و فلسفۀ عزاداری برای آن حضرت با بهره گیری از استنادات عقلی و نقلی در صیانت از مکتب اهل بیت علیهم السلام، خود سازی و تعظیم شعائر با استفاده از برخی اقوال اندیشمندان غربی شمولیت فراگیر جهانی اقامۀ عزا برای آن حضرت را بیش از پیش آشکار کرده است.
بخش دوم: تبیین ریشه های تاریخی قیام عاشورا
در بخش دوم از این اثر فاخر؛ ریشه یابی و منشأشناسی چرایی وقوع قیام عاشورا از دوران قبل از ظهور اسلام تا سال 61 ه ق، با استفاده از منابع معتبر روایی و تاریخی و ارائۀ تحلیل دقیق و جامع ، به شناخت عوامل موثر در نهضت عاشورا استحکام بخشیده است.
از یک سو بازخوانی اختلافات دوتیرۀ بنی هاشم و بنی امیه از قبیله قریش که منبعث از امتیازات معنوی بنی هاشم و خباثت ها، حسادت ها و کینه توزی های بنی امیه به ویژه پس از ظهور اسلام به عنوان سنگ بنای شکل گیری قیام عاشورا مورد اهتمام مولّف این کتاب واقع شده است، هم چنین تبیین نقش سقیفه در تقویت حکومت اموی، توطئه های معاویه به ویژه نقش بنی امیه در قتل عثمان برای رسیدن به خلافت و توطئه های معاویه بر ضدحکومت حضرت علی علیه السلام و تداوم آن توطئه ها در دوران امام مجتبی علیه السلام و هم چنین دوران بیست سالۀ خلافت معاویه و در نهایت حکومت استبدادی یزید به عنوان مهمترین شاخصه های تأثیر گذار در وقوع قیام عاشورا مورد توجه قرار گرفته است .
بخش سوم: بازتولید معارف عاشورایی در سایۀ غایت شناسی واقعۀ کربلا
بخش سوم کتاب شامل تبیین انگیزه و اهداف نهضت امام حسین علیه السلام می شودکه به نحو تفصیل مورد واکاوی قرار گرفته است، لذا حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی با بهره گیری از سخنان امام حسین علیه السلام در طول مسیر «از مدینه تا کربلا»، از مهمترین ره یافت ها در غایت شناسی واقعه کربلا به سوی بازتولید معرفتی عاشورا اقدام نموده است.
لذا تأمّل و تعمّق در وصیت نامه امام حسین علیه السلام و نیز سخنان گهر بار آن حضرت و حتی زیارتنامه معروف اربعین مولّف این اثر را به مهمترین شاخصه ها در غایت شناسی نهضت عاشورا، از قبیل احیای آیین خدا و نجات اسلام از چنگال بدعت ها، اصلاح امت و امر به معروف و نهی از منکر و تشکیل حکومت اسلامی ، سوق داده است.
لازم به ذکر است تلفیق هنرمندانه آیات قران کریم و فرازهایی از نهج البلاغه حضرت علی علیه السلام و نیز بهره گیری از منابع اصیل و معتبر تفسیری ، روایی و تاریخی، هیجان زایدالوصفی برای مطالعۀ تفصیلی فصول این بخش و مجموعۀ کتاب، برای مخاطب فراهم کرده است.
بخش چهارم: تبیین رویدادها؛«از مدینه تا کربلا» ،«از کربلا تا مدینه»
بخش چهارم این کتاب نفیس به تبیین مهم ترین اخبار و رویدادهای قیام عاشورا مربوط می شود که از دوفصل«از مدینه تا کربلا» و«از کربلا تا مدینه» تشکیل می شود. در بخش نخست حوادث مربوط به امام حسین علیه السلام از دوران معاویه تا شهادت حضرت سیدالشهدا علیه السلام در کربلا مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفته است، در فصل پایانی، حوادث مربوط به خاندان اهلبيت عليهم السلام پس از حركت از كربلا و حضور در كوفه، شام، بازگشت مجدد به كربلا و مراجعت به مدينه، مورد تأمّل مولّف این کتاب قرار گرفته است.
بی شک تبیین صدو چهل رویداد در فصل اول از بخش چهارم و نیز واکاوی بیست و هشت رویداد مهم در فصل پایانی این بخش از کتاب عاشورا (ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها و پیامدها)، بیانگر عمق نگاه صاحب اثر، نسبت به تبیین و تحلیل دقیق و کامل وقایع مهم نهضت عظیم عاشورا و از جمله نشانه های بارز جامعیت این اثر گرانسنگ به شمار می آید.
بخش پنجم: آثار جهان شمول قیام عاشورا
بی تردید تبیین آثار و پیامدهای قیام عاشورا به عنوان مهمترین مولّفه در حیطۀ مطالعات مرتبط با نهضت حسینی و مقولۀ عاشورا پژوهی مورد نظر است که در بخش پنجم این کتاب بدان پرداخته شده است.
احیای اسلام و آیین حق، الگو سازی برای آزادگان و قیام های خونین پس از عاشورا از نگاه مولف دانشمند این اثر، به عنوان مهمترین آثار قیام عاشورا برای جوامع اسلامی و دیگر جوامع بشری به ویژه جنبش های آزادی بخش و عدالت خواه به ودیعه نهاده شده است.
از این رو حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی ،آموزه های دینی و اسلامی و آراءو نظرات اندیشمندان و آزادی خواهان جوامع اسلامی و دیگر جوامع بشری از قبیل سید قطب، مهاتما گاندی، محمد علی جناح، موسیو ماربین آلمانی.. را در خدمت تبیین عظمت آثارجهان شمول نهضت حسینی، و الگو پذیری همۀ عدالت خواهان از این نهضت فراگیر به کار گرفته است.
بخش ششم: حادثۀ کربلا از دریچۀ تصویر نظم شعرا
از آنجایی که حادثه جانگداز کربلا توسط بسیاری از شاعران به رشته نظم درآمده است و هر یک با نگاهی ویژه، مظلومیت این واقعه غم انگیز را به تصویر کشیده اند لذا انتقال معرفت های عاشورایی منبعث از تصویرسازی شعرای حماسه سرای کربلا در فراز پایانی این کتاب و نیز ارائۀ ابعاد عرفانی و حماسی و ظلم ستیزی امام حسین علیه السلام در قالب نشر اشعار گزیده، مهم و فاخر از شعرای برجستۀ عجم و عرب به مخاطبان ارائه شده است.
هم چنین فهرست آیات، روایت، اشخاص و لقب‌ها، اماکن و منابع، حسن ختام پایان کتاب عاشورا (ریشه ها، انگیزه ها، رویدادها و پیامدها) می باشد.
گفتنی است نگارش این کتاب توسط دو تن از فضلاى حوزه "حجج اسلام و المسلمین سعید داودى و مهدى رستم نژاد" زیر نظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی در روز اربعین ١٤٢٣ هجرى قمرى آغاز و در اربعین سال ١٤٢٦ به پایان رسید این کتاب در ۷۸۴ صفحه و در قطع وزیری توسط انتشارات امام علی بن ابی طالب علیه السلام در سال ۱۳۸۷برای اولین بار منتشر و تا کنون چندین مرتبه تجدید چاپ شده است.
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
