زادروز بزرگ منجی جهان بشریت و برافرازنده پرچم حق و عدالت حضرت مهدی (ارواحنا فداه) بشارتی روح پرور برای همه عاشقان و شیفتگان مکتب اوست.[1] از این رو جهان در انتظار مصلحى بزرگ است كه با يك انقلاب صحنه عالم را به نفع حق و عدالت دگرگون مى كند.[2]
بدیهی است در جهانی که شور و شر از در و دیوارش می بارَد و همه از ظلم و جور و ستم خسته شده اند و رهبر و راهنمایی می جویند انتظار و امید ظهورش نوید بخش امن و امان و صلح و عدالت است، همه هر یک به نحوی در انتظار آن نجات دهنده بزرگ به سر می برند و یاد او مایه آرامش دلها و زدودن زنگار یأس و نومیدی و حرکت به سوی خودسازی و فراهم ساختن زمینه های ظهور او است.[3]
لذا طبيعى است اگر انسان انتظار و اميد چيزى را دارد بايد خود را براى استقبال از آن آماده كند.[4] حال آن كس كه ادعا مى كند من انتظار چيزى دارم و اثرى در عمل او نمايان نيست، در واقع مدعى دروغينى بيش نخواهد بود.[5] زیرا كسى كه سلاح در دست دارد، برای حمایت از رهبر اين انقلاب باید با مخالفان حكومت صلح و عدالتش مقابله نماید و آمادگى فراوان روحى و فكرى و رزمى داشته باشد.[6]
چیستی مفهوم انتظار
در وهلۀ نخست باید گفت «انتظار» از ماده «نظر» معمولا به حالت كسى گفته مى شود كه از وضع موجود ناراحت است و براى ايجاد وضع بهترى تلاش مى كند.[7]
فى المثل بيمارى كه انتظار بهبودى مى كشد، يا پدرى كه در انتظار بازگشت فرزندش از سفر است؛ از بيمارى و فراق فرزندن ناراحتاند و براى وضع بهترى مى كوشند.[8]همچنين تاجرى كه از بازار آشفته ناراحت است و در انتظار فرو نشستن بحران اقتصادى مى باشد اين دو حالت را دارد:« بيگانگى با وضع موجود» و« تلاش براى وضع بهتر».[9]
بنابراين، مسأله انتظار حكومت حق و عدالت «مهدى» و قيام مصلح جهانى در واقع مركب از دو عنصر است؛ عنصر «نفى» و عنصر «اثبات».[10]عنصر نفى همان بيگانگى با وضع موجود؛ و عنصر اثبات خواهان وضع بهترى بودن است.[11]
و اگر اين دو جنبه در روح انسان به صورت ريشه دار حلول كند سرچشمه دو رشته اعمال دامنه دار خواهد شد.[12]
که عبارتند از ترك هر گونه همكارى و هماهنگى با عوامل ظلم و فساد و حتى مبارزه و درگيرى با آنها از يك سو، و خودسازى و خوديارى و جلب آمادگى هاى جسمى و روحى و مادى و معنوى براى شكل گرفتن آن حكومت واحد جهانى و مردمى از سوى ديگر.[13]
لذا با توجه به مفهوم اصلى «انتظار» می توان دریافت منتظران واقعى همچون كسانى شمرده شده اند كه در خيمه حضرت مهدى عليه السلام يا زير پرچم او هستند يا كسى كه در راه خدا شمشير مى زند، يا به خون خود آغشته شده، يا شهيد گشته است.[14]
با این تفاسیر باید گفت مراحل مختلف و درجات مجاهده در راه حق و عدالت متناسب با مقدار آمادگى و درجه انتظار افراد متفاوت است،[15] اگر چه هر كدام از اينها هر دو جهادند،و هر دو آمادگى مى خواهند و خود سازى، لیکن كسى كه در خيمه رهبر چنان حكومتى قرار گرفته يعنى در مركز ستاد فرماندهى يك حكومت جهانى است، نمى تواند يك فرد غافل و بي خبر و بى تفاوت بوده باشد، آنجا جاى هر كس نيست، جاى افرادى است كه به حق شايستگى چنان موقعيت و اهميتى را دارند.[16]
اصل انتظار در یک نگاه
باید گفت همه مسلمانان بدون استثناء در انتظار ظهور مصلحى بزرگ به سر مى برند، اين مصلح بزرگ داراى اين ويژگي ها است:[17]
1. جهان انسانيت را به سوى صلح و عدالت رهبرى مى كند و بساط ظلم و فساد و خونريزى را بر مى چيند.[18]
2. مساوات و برادرى را در ميان عموم ملت ها و نژادها تعميم مى دهد.[19]
3. نور ايمان و اخلاق و صميميت و محبت را در همه جا مى پاشد.[20]
4. يك جهش بزرگ علمى و فرهنگى برپا مى سازد.[21]
5. دنياى انسانى را وارد مرحله نوينى از حيات خود مى كند.[22]
6. به هرگونه اسارت و بردگى و استثمار پايان مى دهد.[23]
7. نام او مهدى است و از فرزندان پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله) مى باشد.[24]
انتظار؛ مقوله ای میان ادیانی و جهان شمول
بی تردید اندیشه ظهور یک مصلح بزرگ برای جهان انسانی در آموزه های تمام انبیای الهی بوده است و همگی آنها امتهای خود را به چنین ظهوری بشارت داده اند و در انتظار آن بودهاند، اما این اندیشه در آموزه های اسلامی بسیار شفافتر و پررنگتر مطرح است. [25]
هم چنین مىدانيم مسئله انتظار ظهور يك مصلح مورد توافق تمام مردم جهان است كه بيايد و جهان درهم ريخته را اصلاح كند، اديان و مذاهب نيز منتظر يك مصلح هستند با اين تفاوت كه هر كدام از اديان اين مصلح را از خويش مى دانند،[26] و هر كدام او را به نامى مى نامند، ولى همگى در اوصاف كلى و اصول برنامه هاى انقلابى او اتفاق دارند.[27]
بنابراین انتظار عمومى همه اديان و مذاهب براى يك مصلح بزرگ جهانى است، تقريبا در همه اديان فصلى جالب در اين زمينه به چشم مى خورد، و مسئله ايمان به ظهور يك نجاتبخش بزرگ، براى مرهم نهادن بر زخم هاى جانكاه بشريت، تنها در ميان مسلمانان نيست، بلكه اين يك اعتقاد عمومى و قديمى است كه در ميان همه اقوام و مذاهب شرق و غرب بوده است،[28] به عنوان نمونه وجود چنين اعتقادى حتى در ميان قبایل سرخپوستان آمريكايى نیز شايع است كه روزى گرد سرخپوستان ظهور خواهد كرد و آنها را به بهشت زمين رهنمون خواهد نمود.[29]
اگر چه اسلام به حكم اينكه مذهبى است كاملتر، تأكيد بيشترى روى اين مسئله مى كند.[30] بلکه عقيده ظهور «مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف)» در عقايد اسلامى وسعت فوق العادهاى دارد و به عنوان يك عقيده زير بنايى شناخته شده است.[31]
از این رو همه فرق اسلامى بدون استثناء در انتظار قيام يك مرد بزرگ انقلابى از دودمان پيامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به نام «مهدى» هستند (رهبرى كه به سوى هدف و برنامه وسيع انقلاب ىاش هدايت شده و به همين دليل قادر به هدايت و رهبرى دگران است).[32]
اين اتفاق نظر به حدى است كه حتى تندروترين گروه هاى اسلامى يعنى وهابيان نيز اين موضوع را پذيرفته اند، نه تنها پذيرفته اند بلكه بطور جدى از آن دفاع مى كنند و از عقايد قطعى و مسلم اسلامى مى دانند.[33]
از مجموع آنچه گفتيم نتيجه مىگيريم كه اين انتظار جنبه منطقه اى ندارد؛ انتظارى است همه گير و گسترده و در سطح جهانى.[34]
انتظار؛ مؤلفه ای برآمده از فطرت
باید اذعان کرد مسأله انتظار ظهور يك حكومت بزرگ جهانى كه صلح و امنيت و آرامش و عدالت و پاكى را در همه دنيا گسترش دهد عكس العمل عوامل سخت اجتماعى و ناكامى ها نيست، بلكه ريشه عميقى در اصيل ترين ابعاد روح انسانى دارد و به تعبير ديگر اين انتظار از درون فطرت و روان آدمى مى جوشد و از ذات انسان سرچشمه مى گيرد، [35]فراگیری و جهان شمولی انتظار منجی موعود(عجل الله تعالی فرجه الشریف) خود شاهدى است بر فطرى بودن اين اعتقاد، به نحوی که ايمان و توجه به اين واقعيت فطرى كه عقل و خرد نيز پشتيبان آن است ابرهاى تيره و تار يأس و بدبينى را ازآسمان روح انسان دور ساخته، و او را براى آينده روشن، بسيج و آماده مىكند،[36] نيروها را آماده تر، افكار را بيدارتر، آمادگي ها را فزونتر،انقلابها را سريعتر، عشق ها را آتشينتر؛ و راه را براى رسيدن به يك جامعه انسانى به معنى واقعى كلمه هموارتر مى سازد.[37]
اهمیت مسألۀ انتظار در آموزه های روایی
اسلام آئين جاودانى حق اين حقيقت را به پيروانش ياد آور شده و از ناحيه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم روايات متواترى در زمينه قيام مهدى عليه السلام در آخر الزمان پس از پر شدن جهان از فساد، رسيده است.[38]
هم چنین از طرق ائمه اهل بيت(علیهم السلام) بالخصوص، روايات بسيارى در اين باره وارد شده است. در اين روايات تعيين شده كه «مهدى»(عجل الله تعالی فرجه الشریف) فرزند امام حسن عسكرى(علیه السلام) است. همو كه در سال 255 هجرى قمرى در سامراء متولد و پس از شهادت پدرش (در سال 260) بدستور خداوند از ديده ها پنهان گرديده و تا هنگامى كه خداوند فرمان ظهورش را نداده همچنان در پشت پرده غيبت قرار دارد.[39]
لذا بايد قبل از هر چيز قسمتى از روايات مذهبى را كه درباره اهميت مسأله انتظار وارد شده است، مورد دقت قرار داده و روى لحن آنها كه روشنگر مباحث مهم و کلیدی است تكيه كنيم،[40] به عنوان نمونه امام صادق عليه السلام درباره كسى كه انتظار ظهور حكومت حق را مى كشد و در اين حال از دنيا مى رودفرمود: او به منزله كسى است كه با رهبر اين قيام در خيمه اش باشد، و پس از كمى سكوت اینگونه کلام نورانی اش را کامل نمود و فرمود؛ مانند كسى است كه با پيامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) بوده است».[41]،[42]
نظير همين مطلب در روايات ديگر[43]... نيز وارد شده است که اين تشبيهات، بسيار پرمعنا و روشنگر اين واقعيت است كه يك نوع رابطه و تشابه بين مسأله انتظار و جهاد و مبارزه با دشمن در آخرين شكل خود وجود دارد؛ گاهى همانند كسى كه در زير پرچم اوست، گاهى همانند مجاهدان در خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله، گاهى همانند شهيدان.[44]
در روايات متعددى نيز انتظار چنين حكومتى را داشتن، به عنوان بالاترين عبادت معرفى شده است: «أفضل العبادة انتظار الفرج؛ بهترين اعمال امت من انتظار فرج است».[45]،[46]،[47] اين حديث اعم از اين كه «انتظار فرج» را به معناى وسيع كلمه، شامل شود و يا به مفهوم خاص، يعنى «انتظار ظهور مصلح جهانى» باشد، اهميت انتظار را در مورد بحث ما روشن مى سازد.[48]
به هر حال مطالعه متون معروف اسلامى نشان مى دهد كه اميد و انتظار صلح و عدالت جهانى در پرتو قيام يك مرد انقلابى، با برنامه ها و بينش هاى انقلابى، چيزى است كه در متن تعليمات پيامبر اسلام قرار داشته است.[49] بلکه روايات مربوط به قيام مهدى (عجل الله تعالی فرجه الشریف) چنان است كه هيچ محقق اسلامى، پيرو هر يك از گروه ها و مذاهب اسلامى باشد نمى تواند «تواتر» آن را انكار كند.[50]
انتظار فعال؛ انتظار منفعل
باید دانست تحقق انتظار بدون تلاش برای پیاده کردن صلح، امنیت و عدالت جهانی بی محتوا است،[51] زیرا سازنده ترين مفاهيم همچون «انتظار» گاهى آنچنان گرفتار تحريف و تفسيرهاى نادرست و وارونه شده كه اسلام راستين از آن وحشت مى كند![52]
در تبیین این مسأله باید گفت در راه هدايت، كمى نفرات نبايد موجب عقب نشينى و يا عدم حركت شود، چه اين كه هدايت جزو سرشت انسانها است و بنا بر اين با كمك اين عامل درونى و با آگاهى افراد پيشرفت حاصل خواهد شد.[53] علاوه هر كار مهمى از جاى كوچكى شروع شده و بزرگترين انقلابات جهان از ابتدا از فكر يك يا چند نفر تراوش كرده است، نبايد به انتظار تعداد زياد نشست بلكه بايد كار را شروع نمود زيرا در صورت عدم شروع از چه طريق انتظار داريم كه بر تعداد ما افزوده شود خود شروع موجب پيشرفت است.[54]
لذا بنا نيست كه ما در زندگى هميشه در انتظار معجزهها باشيم، بايد برنامه و وسائل كار را آماده كرد و از طرق طبيعى به پيشروى ادامه داد، و آنجا كه كارها گره مىخورد بايد در انتظار لطف الهى بود![55]به تعبير روشنتر، من نبايد انتظار داشته باشم كه آفتاب را به پائين ابرها بكشم تا چهره او را ببينم؛ چنين انتظارى اشتباه بزرگ و خيال خام است؛ اين منم كه بايد بالاتر از ابرها پرواز كنم تا شعاع جاودانه آفتاب را جرعه جرعه بنوشم و سيراب گردم.[56]
بنابراین بدیهی است انتظاری پویا و فعال است که انسان در راستای هماهنگی کامل با برنامه های مصلح جهانی قرار گیرد که در این صورت از غوطه ور شدن در فساد و تباهی که لازمه ناامیدی و یأس است مصون خواهد ماند و به سازندگی، آمادگی و خودسازی بیشتر خواهد رسید در غیر این صورت ، واژۀ انتظار لفظی بی مفهوم خواهد بود. [57]
زمینه سازی برای ظهور شاخصۀ کلیدی انتظار فعال
اين اشتباه بزرگ را بايد به طور كامل از مغزها بيرون كرد كه مصلح بزرگ جهانى برنامه اى دارد كه تمام اصولش بر محور معجزات دور مى زند، همه پيروزيها و فتح ها، انقلاب ها و اصلاح ها، دگرگوني ها و تحول هايش روى اصول اعجاز صورت مى گيرد، او و چند نفر به پا مى خيزند، در حالى كه سايرين تماشاچى خواهند بود، دنيايى را كه هيچ گونه آمادگى براى حكومت واحد عادلانه جهانى بر اساس عالىترين ارزش هاى انسانى ندارد، يك شبه، با دم مسيحايى آماده مى كنند، و برق آسا عناصر غير قابل اصلاح را نابود، و همه افكار را به سطح بالا مى كشند، و پرچم حق و عدالت را در سراسر عالم به اهتزاز در مى آورند.[58]
نه هرگز چنين نيست؛ مگر ساير پيامبران الهى و مصلحان آسمانى چنين برنامه اى داشته اند كه او هم داشته باشد؟! مگر او يك استثنا در عالم خلقت است؟! مگر شخص پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله از تمام امكانات و اسباب طبيعى براى پيشبرد اهداف خود استفاده نمى كرد؟! مگر در ميدان نبرد، هيچ يك از محاسبات و نقشه ها را از نظر دور مى داشت؟! بنابراين شكى نيست او هم تا آن جا كه ممكن است از عوامل و اسباب طبيعى استفاده مى كند، و امدادهاى خاص الهى مخصوص به موارد نارسايى اين اسباب است.[59]با در نظر گرفتن اين حقيقت، روشن مى شود كه آماده ساختن زمينه براى چنان تحولى، از شرايط نخستين آن تحول است.[60]
ظلم ستیزی؛ اصل راهبردی انتظار منجی موعود(عجل الله تعالی فرجه الشریف)
برخلاف آنچه بعضى تصور مى كنند براى تسريع ظهور مصلح جهانى، آنچه لازم است آمادگى و تشنگى محيط است، نه وجود ظلم و فساد.[61]
به تعبير ديگر مردم جهان تدريجاً اين حقيقت را در مى يابند كه وجود رقابت هاى ناسالم و جنگها و خونريزی ها در جهان ومسابقه تسليحاتى ميان قدرتهاى بزرگ... آنها را به فكر تشكيل «حكومت واحد جهانى» با ابعاد وسيعش مى افكند.[62]
كوتاه سخن اين كه آنچه در اين موضوع مهم است مسأله آمادگى روحى و جسمى براى پذيرش چنان نظام واحدى است و آگاهى از عواقب خطرناك وضع نابسامان كنونى، و یا اگر در روايات اسلامى مى خوانيم قبل از چنين انقلابى، جهان را ظلم و فساد خواهد گرفت آن هم در واقع مقدمه اى است براى پيدايش آگاهى و آمادگى، نه اين كه ظلم هدف و فساد، هدف نهايى باشد.[63]
اگر چه نباید فراموش نمود مدتهاست كه جهان از ظلم و فساد پر شده است چه ظلم و فسادى بالاتر از اين همه جنگ ها و خونريزى ها و غارتگرى ها و استعمارها در اشكال مختلف، این همه جنايات و تبيعض هاى ناروا، و تقلب ها و خيانت ها و مفاسد اخلاقى ديگر، لذا منتظران واقعى بايد تمام تلاش و كوشش خود را در«عواقب» وضعیت کنونی وتبیین «علل و عوامل» آن به كار برند، نتيجه وضع كنونى را روشن سازند و علل اصلى آن را نيز مشخص كنند تا آمادگى كه شرط ظهور است انجام يابد.[64]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت يار آن حضرت بودن خودسازى مى خواهد و بايد نيروى علم، ايمان و ايثار را در خود زنده كنيم تا آن لياقت حاصل شود.[65] زیرا شخصى كه انتظار امام زمان عليه السلام را مى كشد، باید سعى كند خود را به آن حضرت نزديك كرده و اعمال و رفتارش را درست كند؛ حسادت، كينه، نفاق و كارهاى خلاف را از خود دور كرده و خود را به فضايل اخلاقى آراسته نماید.[66]
هم چنین باید از واژه انتظار باید معنی صحیح حدیث معروف «المنتظر لامرنا کالمتشحّط بدمه فی سبیل الله» که منتظران را هم ردیف شهیدان راه خدا می شمرد روشن شود. [67]که تحقق این مسأله در گرو انجام پژوهش هایی برای عمق بخشیدن به مسأله انتظار و کاربردی کردن آن می باشد، لذا باید فصل جدیدی را در جامعه به ویژه برای جوانان بگشاییم تا از این طریق سربازان شجاع و صالحی برای آن حضرت و مصداق «وجعلنا من المجاهدین بین یدیه» باشیم. [68]
آرى! هنوز آن آفتاب چهره از ابرها به در نكشيده، و بايد همچنان انتظار آن روز را كشيد، كه ابرها بكلى كنار روند و جهان تاريك به وجودش روشن شود؛ و گويا صبح نزديك است[69] اميدواريم چشم ما به جمال نورانى آن حضرت روشن و منور گردد و از ياران خاص آن حضرت به حساب آييم. إنشاءالله.[70]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظلّه)
[1] پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به مناسبت میلاد باسعادت حضرت حجت ابن الحسن العسکری(عج)، 1389/05/02.
[2] پنجاه درس اصول عقائد براى جوانان ؛ ص312.
[3] پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به مناسبت میلاد باسعادت حضرت حجت ابن الحسن العسکری(عج)، 1389/05/02.
[4] تفسير نمونه ؛ ج12 ؛ ص577.
[5] همان.
[6] سورۀ توبه، آيه 33( ج 7، ص 451)؛ سورۀفاطر، آيه 43( ج 18، ص 314).
[7] لغات در تفسير نمونه ؛ ص76.
[8] پيام قرآن ؛ ج9 ؛ ص416.
[9] تفسير نمونه ؛ ج7 ؛ ص381.
[10] حكومت جهانى مهدى (عج)، ص: 85.
[11] همان.
[12] پيام قرآن، ج9، ص: 417.
[13] تفسير نمونه ؛ ج7 ؛ ص382.
[14] پيدايش مذاهب ؛ ص116.
[15] حكومت جهانى مهدى (عج) ؛ ص97.
[16] پيام قرآن ؛ ج9 ؛ ص417.
[17] مسئله انتظار ؛ ص5.
[18] همان.
[19] همان.
[20] همان.
[21] همان.
[22] همان.
[23] همان.
[24] همان.
[25] پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به دومین همایش انتظار و مهدویت در آموزه های رضوی؛12/7/1390.
[26] ترجمه گويا و شرح فشرده اى بر نهج البلاغه ؛ نصج2 ؛ ص497.
[27] حكومت جهانى مهدى (عج) ؛ ص51.
[28] پنجاه درس اصول عقائد براى جوانان ؛ ص314.
[29] حكومت جهانى مهدى (عج) ؛ ص59.
[30] پنجاه درس اصول عقائد براى جوانان ؛ ص314.
[31] حكومت جهانى مهدى (عج) ؛ ص59
[32] همان ؛ ص133.
[33] همان ؛ ص133.
[34] همان ؛ ص59.
[35] مسئله انتظار، ص: 15.
[36] حكومت جهانى مهدى (عج) ؛ ص60.
[37] همان.
[38] ترجمه گويا و شرح فشرده اى بر نهج البلاغه ؛ نصج2 ؛ ص497.
[39] همان.
[40] پيدايش مذاهب ؛ ص114.
[41] بحار الانوار، ج 52، ص 125.
[42] تفسير نمونه ؛ ج7 ؛ ص380.
[43] «بمنزلة الضارب بسيفه فى سبيل الله»( بحار الانوار، ج 52، ص 125.)/ «بمنزلة المجاهدين بين يدى رسول الله بالسيف»[43].( بحار الانوار ، ج 36، ص 387.).
[44] پيدايش مذاهب، ص: 115.
[45] بحار الانوار ؛ج 52، ص 125.
[46] «أفضل أعمال أمتى إنتظار الفرج من الله عز و جل»( بحارالانوار، ج 50، ص 318.).
[47] پيدايش مذاهب ؛ ص115.
[48] پيام قرآن ؛ ج9 ؛ ص416.
[49] مسئله انتظار ؛ ص17.
[50] همان.
[51] پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به دومین همایش انتظار و مهدویت در آموزه های رضوی؛12/7/1390.
[52] حكومت جهانى مهدى (عج) ؛ ص283.
[53] ترجمه گويا و شرح فشرده اى بر نهج البلاغه ؛ نصج2 ؛ ص584.
[54] همان.
[55] تفسير نمونه ؛ ج13 ؛ ص192.
[56] حكومت جهانى مهدى (عج) ؛ ص230.
[57] پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به دومین همایش انتظار و مهدویت در آموزه های رضوی؛12/7/1390.
[58] پيدايش مذاهب ؛ ص120.
[59] همان.
[60] همان.
[61] مسئله انتظار، ص؛ 49.
[62] همان.
[63] مسئله انتظار ؛ ص50.
[64] همان ؛ ص51.
[65] گفتار معصومين(ع) ؛ ج1 ؛ ص204.
[66] همان.
[67] پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به دومین همایش انتظار و مهدویت در آموزه های رضوی؛12/7/1390.
[68] همان.
[69] حكومت جهانى مهدى (عج) ؛ ص302.
[70] گفتار معصومين(ع) ؛ ج1 ؛ ص204.
