شاخصه های شهادت طلبی حضرت فاطمه سلام الله علیها از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

در فرهنگ اسلامى شهادت به عنوان يكى از والاترين ارزش­ ها، و شهيدان از بلند مرتبه ترين انسان­ها هستند و مردان خدا همواره آرزوى شهادت در سر می پرورانند و از مرگ طبيعى در بستر بیزار هستند،[1] و شهادت را هزار بار از آن برتر می دانند، و حاضرند ضربات زيادى بر پيكرشان وارد شود و شربت شهادت بنوشند ولى در بستر نميرند، چرا كه جان انسان بزرگترين هديه الهى است و چه بهتر كه اين هديه الهى نثار راه او شود، نه اين كه در بستر مرگ به هدر رود.[2]

در فضيلت فریضه ی شهادت، همين بس كه در حديثى از پيغمبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم مى‏ خوانيم: مشاهده كرد كسى دعا كرده و عرض مى‏ كند: خداوندا من بهترين چيزى كه بندگانت از تو مى ‏خواهند را از تو می طلبم، پس بهترين عطايت را به من ارزانى دار؛[3] پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم فرمود: «إن استجيب لك اهريق دمك في سبيل الله؛ هر گاه دعاى تو مستجاب شود در راه خدا شهيد خواهى شد»[4].

در حديث ديگرى از پیامبر اکرم صلّى الله عليه وآله وسلّم می­ خوانیم؛ هيچ كس وارد بهشت نمى‏ شود كه آرزو كند از آن خارج شود، مگر شهيد كه آرزو مى‏ كند باز گردد و دوباره در راه خدا شهيد شود، به خاطر اين كه الطاف الهى را نسبت به خود بسيار زياد مى‏ بيند».[5]،[6]

آرى مقام شهدا، در فرهنگ اسلام فوق العاده زياد است و همان­ها بودند كه در هنگام خطر، اسلام را بيمه كردند، و اگر فداكاری هاى شهدايى همچون شهداى «بدر» و «احد» يا «شهيدان كربلا» نبود، شايد امروز خبرى از اسلام نبود.[7]

امروز نيز دشمنان اسلام بيشترين وحشت را از فرهنگ شهادت و شهادت طلبى دارند اين در حالى است كه آنها توان مقابله به مثل، نسبت به فرهنگ شهادت را ندارند و سلاحى كه بتوان از آن در برابر اين فرهنگ دفاع كرد در خود نمى ‏بينند.[8]

با این تفاسیر و با توجه به احاديث معتبر، بر هيچ كس پوشيده نيست كه در جمع معصومين عليهم السلام، شأن و منزلت بانوى محشر، مركز اتصال نبوت به ولايت، ام الائمه، حضرت زهرا عليها السلام حتی از فرزندش امام حسين عليه السلام نیز والاتر است.[9] از این رو برخی از مهم­ترین شاخصه ­های شهادت طلبی در سیرۀ آن حضرت مورد واکاوی قرار خواهد گرفت.

چیستی مفهوم «شهید»

در تاريخ ملت­ها روزهايى پيش مى‏ آيد كه بدون ايثار و فداكارى و دادن قربانيان بسيار خطرات بر طرف نمى‏ شود، و اهداف بزرگ و مقدس محفوظ نمى‏ ماند، اينجا است كه گروهى مؤمن و ايثارگر بايد به ميدان آيند، و با نثار خون خود از آئين حق پاسدارى كنند، در منطق اسلام به اينگونه افراد" شهيد" گفته مى‏ شود.[10]

اطلاق "شهيد" از ماده "شهود" بر آنها يا به خاطر حضورشان در ميدان نبرد با دشمنان حق است، يا به خاطر اينكه در لحظه شهادت فرشتگان رحمت را مشاهده مى‏ كنند، و يا به خاطر مشاهده نعمت­ هاى بزرگى است كه براى آنها آماده شده، و يا حضورشان در پيشگاه خداوند است آن چنان كه در آيه شريفه‏ «و لا تحسبن الذين قتلوا في سبيل الله أمواتا بل أحياء عند ربهم يرزقون‏»[11]  آمده است.[12]

در اسلام كمتر كسى به پايه "شهيد" مى‏ رسد، شهيدانى كه آگاهانه و با اخلاص نيت به سوى ميدان نبرد حق و باطل رفته، و آخرين قطرات خون پاک خود را نثار مى‏ كنند.[13]

اين نكته نيز قابل توجه است كه شهادت در فرهنگ اسلام دو معنى متفاوت دارد: معنى "خاص" و ديگرى معنى گسترده و "عام".[14]

معنى خاص شهادت همان كشته شدن در معركه جنگ در راه خدا است كه احكام خاصى در فقه اسلامى دارد، از جمله عدم نياز شهيد به غسل و كفن، بلكه با همان لباس خونين دفن مى‏ شود!.[15]

اما معنى وسيع شهادت آن است كه انسان در مسير انجام وظيفه الهى كشته شود، يا بميرد، هر كس در حين انجام چنين وظيفه‏ اى به هر صورت از دنيا برود "شهيد" است.[16]

تأملی در مقام شهیدان

در باره مقام شهيدان روايات عجيبى در منابع اسلامى ديده مى شود كه حكايت از عظمت فوق العاده ارزش كار شهيدان می کند.[17]

در حديثى از رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم مى‏ خوانيم: ان فوق كل بر برا حتى يقتل الرجل شهيدا فى سبيل الله؛ " در برابر هر نيكى، نيكى بهترى وجود دارد تا به شهادت در راه خدا رسد كه برتر از آن چيزى متصور نيست".[18]،[19]

هم چنین در حديث ديگرى از آن حضرت نقل شده است؛ المجاهدون فى الله قواد اهل الجنة!:" مجاهدان راه خدا رهبران اهل بهشتند"![20]، امام باقر علیه السلام در فرازی دیگر فرمودند: « هيچ قطره اى محبوب­تر در پيشگاه خدا از قطره خونى كه در راه او ريخته مى‏ شود، يا قطره اشكى كه در تاريكى شب از خوف او جارى مى گردد، نيست، و هيچ گامى محبوب­تر در پيشگاه خدا از گامى كه براى صله رحم برداشته مى‏ شود، يا گامى كه پيكار در راه خدا با آن تكميل مى‏ گردد نمی باشد»[21] اگر تاريخ اسلام را ورق زنيم می بينيم، قسمت مهمى از افتخارات را شهيدان آفريده اند، و بخش عظيمى از خدمت را آنان كرده اند.[22]

روى همين جهت در حديث مفصلى كه از امير مؤمنان علیه السلام از رسول خدا صلّى الله عليه وآله وسلّم درباره مقام شهيدان نقل شده مى خوانيم: پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم سوگند ياد كرد: «سوگند به كسى كه جانم در دست او است كه وقتى شهيدان وارد عرصه محشر مى شوند اگر پيامبران در مسير آنها سوار بر مركب باشند پياده مى شوند، به خاطر نور و ابهت آنان و هر يک از آنها هفتاد هزار نفر را از خاندان و همسايگان خود شفاعت مى كند»![23] ،[24]

مرگ اندیشی فاطمی؛ در پرتو اتصال به منبع غیب

در تبیین این مسأله باید اذعان نمود در «مسند احمد» از ام سلمه چنين آمده است؛ وقتى فاطمه عليها السلام به همان بيمارى كه به شهادتش منتهى گشت، بيمار شد من از او پرستارى می کردم، روزى حالتش را از همه روز بهتر ديدم، على عليه السلام به دنبال كارى رفته بود، فاطمه عليها السلام به من فرمود: آبى بياور تا غسل كنم، آب آوردم و او غسل كرد، غسلى كه بهتر از آن نديده بودم.[25]

سپس فرمود: لباس‏ هاى تازه ‏اى براى من بياور، لباس‏ ها را آوردم و به او دادم، و او پوشيد. سپس فرمود: بسترم را در وسط اطاق بيفكن، من اين كار را كردم، او دراز كشيد و رو به قبله كرد، و دستش را زير صورتش گذاشت، سپس فرمود: اى ام سلمه! من الان از دنيا می روند (و به ملكوت اعلا مى شتابم) در حالى كه پاك شده‏ ام، كسى روى مرا نگشايد. اين سخن گفت و چشم از جهان پوشيد![26]

اين حديث به خوبى نشان مى دهد كه فاطمه‏ از لحظه مرگش آگاه و با خبر بوده، و بى ‏آن‏كه نشانه هاى آن در او باشد، آماده شهادت بوده است، و از آن‏جا كه هيچ كس لحظه مرگ‏ را جز به تعليم الهى نمى داند اين نشان مى دهد كه از سوى خدا به او الهام می شد.[27]

آرى، روح او با عالم غيب مربوط بود، و فرشتگان آسمان با او سخن مى گفتند و از آنجا که مطابق روايات حتى او از مريم دختر عمران و مادر حضرت عيسى برتر بود، و همين امر برای اثبات مدّعا كافى است، زيرا قرآن با صراحت مى گويد: مريم با فرشتگان خدا سخن مى گفت، آيات متعددى در اين زمينه در سوره مريم و آل عمران وجود دارد.[28] بنابراين فاطمه عليها السلام دخت گرامى پيامبر اسلام صلّى الله عليه وآله وسلّم به طريق اولى بايد بتواند با فرشتگان آسمان هم سخن شود.[29]،[30]

زهد و ایثار؛ شاخصۀ هدایت امّت و استقبال از شهادت

از عجايب و شگفتی هاى حضرت فاطمه سلام الله علیها این است که ایشان بعد از پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم و قبل از شهادت‏ مورد ستم هاى زيادى واقع شد، [31]ستم هايى كه بيمارى جانكاه او از آن ريشه مى گرفت، و با اين‏كه سؤال زنان مدينه به هنگام عيادت آن بانو مخصوصا از وضع حال و بيمارى او بود، و قاعدتا بايد چيزى از دردهاى خود بگويد، بلكه هر چه می گويد از آن بگويد، با اين حال حتى يک كلمه از حال خودش سخن نگفت، و محور تمام سخنان او مسأله غصب خلافت و مظلوميت على عليه السلام و خطرات آينده اين انحراف بزرگ براى امت اسلامى بود.[32]

عجبا كه او هيچ از درد خويش سخن نگفت، و هر چه گفت از درد همسرش على عليه السلام گفت، و از مشكلات جهان اسلام.[33]

آرى روح بزرگ زهرا عليها السلام برتر از آن است كه از خودش و دردهايش -هر چند بزرگ- سخن بگويد، و بلند پروازتر از آن است كه حتى تا اين حد صعود كند، او فقط از امام و همسر محبوبش على عليه السلام و دردهاى او سخن گفت.[34]

او نگران شخص خود نبود، او نگران امت اسلامى بود كه چه آينده شوم و دردناكى در پيش داشت.[35]

و اين بهترين نشانه عظمت فاطمه عليها السلام و مقام فداكارى و ايثار آن بانوى زنان جهان است.[36]

زهد و ايثار فاطمی؛ مقوم شهادت طلبی

بدیهی است با توجه به اين‏كه حب دنيا سرچشمه همه گناهان است، چنانكه در حديث معروف نبوى آمده‏ «حب الدنيا رأس كل خطيئة».[37] لذا تمام تجاوزها، جنايت ها، ظلمت ها، و ستم ها، دروغ ها، خيانت ها به خاطر دلبستگى شديد به مال، مقام و شهوت صورت می ‏گيرد، روشن می شود كه زهد و وارستگى پايه اصلى تقوا و پاكى و صلاح است.[38]

ولى «زهد» به معناى ترک دنيا و رهبانيت و بيگانگى از اجتماع نيست، بلكه حقيقت زهد همان آزادگى و عدم اسارت در چنگال دنياست.[39]

از این رو اگر يک روز فردی ببيند رضاى خدا در اين است كه از همه آن چشم بپوشد، به اين معامله حاضر باشد، و از جان و دل بگويد: هر دو عالم را به دشمن ده كه ما را دوست بس.[40]

و اگر يک روز حفظ آزادگى و شرف و ايمان در چشم‏ پوشى از مال و جان و زندگى بود فرياد «هيهات منا الذلة» بلند كند.[41]

با اين فراز كوتاه و با بهره گیری از ديدگاه احاديث پيغمبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم می توان نقش زهد و ایثار را در تقویت شجاعت و شهامت حضرت فاطمه عليها السلام مورد توجه قرار داد. [42]

در صحيح مسلم مى خوانيم: هنگامى كه پيامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم در مكه بود، يک روز در كنار خانه كعبه مشغول نماز بود، یکی از شقى‏ ترين یاران ابوجهل بچه دان آلوده شتر ذبح شده را هنگامى كه پيغمبر صلّى الله عليه وآله وسلّم سجده كرد پشت شانه هاى او افكند.[43]

كسى اين ماجرا را به فاطمه عليها السلام خبر داد، و او در حالى كه دختر خردسالى بود آمد و آن را از شانه پدر برداشت و به كنارى افكند، رو به ابوجهل و يارانش كرد و آنها را ملامت و سرزنش نمود، آرى فاطمه‏ عليها السلام از همان كودكى مجموعه اى از «محبت» و «شجاعت‏» بود و در دفاع از پدر در همه حال آماده بود.[44]

هم چنین از دیگر نمونه های فضايل اخلاقى بانوى اسلام از جمله شجاعت و شهامتش در مقام دفاع از پيغمبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم در مقابل مشركان مكه، و آمدنش به ميدان احد براى بستن زخم هاى پيغمبر اكرم صلّى الله عليه وآله وسلّم است كه بر كسى پوشيده نيست، و در احاديث فراوان اسناد و مدارک آن آمده است. آن حضرت از لحظه تولد در مسير عبوديت و بندگى خدا بود و اين امر تا آخرين لحظات عمرش ادامه داشت.[45]

حضرت فاطمه سلام الله علیها؛ نخستین شهیده ی ولایت

گفتنی است رویکرد سخنان حضرت زهرا سلام الله علیها پس از رحلت پیامبر صلّى الله عليه وآله وسلّم، بر محور دفاع از ولایت منحصر شده است؛ دفاع و حمایت که تا پای جان پارجا ماند و  درس بسیاری بزرگی برای همه شیعیان است.  [46]

به عنوان نمونه در «ماجراى غم ‏انگيز فدك» غصب آن از نظر بُعد اقتصادى و بعد سياسى اثر مى‏ گذاشت، چرا كه على عليه السلام و خاندان او اگر در مضيقه شديد اقتصادى قرار مى‏ گرفتند توان سياسى آنها به همان نسبت تحليل مى رفت، و به تعبير ديگر وجود فدک در دست آنان امكاناتى در اختيارشان قرار مى داد كه می توانست پشتوانه مسأله ولايت‏ باشد، همان‏گونه كه اموال خديجه عليها السلام پشتوانه اى براى پيشرفت اسلام در آغاز نبوت پيامبر اسلام صلّى الله عليه وآله وسلّم بود.^[47]لذا آن حضرت رمز ولایت را رسیدن جامعه به وحدت اسلامی عنوان کردند.^[48]

سخن آخر

در خاتمه باید گفت آن حضرت هميشه و در واپسين لحظه عمر كوتاه و پر درد و رنجش بالخصوص همچون شمعى می سوخت تا اطراف خود را روشن سازد و با شهادت طلبی خود گمراهان را نجات دهد و مدافع حق و عدالت باشد.[49] که اين درسى است بزرگ براى همه انسان هاى آزاده و با هدف و همه ايثارگران و فداكاران تاريخ بشر.[50]

لذا باید گفت نه تنها ديروز، بلکه امروز نيز فرهنگ سرنوشت‏ ساز "شهادت" است كه لرزه بر اندام دشمنان مى افكند، و آنها را از نفوذ در دژهاى اسلام مايوس مى كند، و چه پر بركت است فرهنگ شهادت براى مسلمانان، و چه وحشتناک است براى دشمنان اسلام.[51]

بی تردید فرهنگ جهادت و شهادت عامل حفظ کشور در مقابل هر گونه تهدیدی است و نباید اجازه داد عده ای قلم به دست این فرهنگ ناب را در جامعه کمرنگ و تضعیف کنند[52] لذا در بزرگداشت شهدا و ایثارگران دو ثمره مهم وجود دارد، یکی حق شناسی نسبت به گذشتگان است و دیگری تضمین اقتدار و حفظ روحیه جهاد و شهادت برای آینده.[53]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظلّه)makarem.ir