تأمّل و تعمّق در ابعاد شهادت حضرت سيّدالشّهدا عليه السلام و مصائب فوق العاده سنگين كه بر آن حضرت و اهلبيتش وارد شده است به نحوی است که عزادارن و پیروان اهل بیت عصمت و طهارت با برپایی جلسات سوگواری پيش از شهادت، محيط فكرى و اجتماعى را براى معرفت و شور عاشورایی آماده می کنند.[1]
علّت این مسأله را نیز می توان در نقش بسيار مهمّى دانست كه شهادت امام حسين عليه السلام در بقاء اسلام داشت.[2] هم چنین باید گفت مصائب آن حضرت، قابل مقايسه با مصائب هيچ يك از معصومين عليهم السلام نيست.[3] لذا هر چند حضرت سیدالشهداء(علیه السلام) در راه مبارزه با حكومت يزيد شهيد شدند لیکن شهادت ايشان آثار ارزشمند خود را گذاشت. [4] حال با این تفاسیر در این نگاشته با استفاده و بهره گیری از اندیشه های مرجع عالی قدر جهان تشیع حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدّظله) مهمترین ابعاد و نشانههای شهادت امام حسین(ع) در روز عاشورا به مخاطبان گرامی ارائه می گردد:
شهادت امام حسین(علیه السلام)؛ شورانگیزترین حادثۀ تاریخ بشریّت
بی شک اهمّيّت شهادت امام حسين عليه السلام در روز عاشورا كه به صورت يكى از شورانگيزترين حماسه هاى تاريخ بشريّت درآمده، نه تنها از اين نظر قابل توجه است كه همه ساله نيرومندترين امواج احساسات ميليونها انسان را در اطراف خود بر مى انگيزد و مراسمى پرشورتر از هر مراسم ديگر به وجود مى آورد،[5] بلكه اهمّيّت آن بيشتر از اين جهت است كه؛ هيچگونه «محرّكى» جز عواطف پاك دينى و انسانى و مردمى ندارد و اين تظاهرات پرشكوه كه به خاطر بزرگداشت آن انجام مى گيرد، نيازمند هيچ مقدّمه چينى و فعّاليّت هاى تبليغاتى نيست و از اين جهت در نوع خود بى نظير است.[6]
اصلاح امت پیامبر(صل الله علیه و آله و سلم)؛نشانه ای سترگ در شهادت حضرت سید الشهداء(علیه السلام)
گفتنی است با مرگ معاويه در نيمه رجب سال شصتم هجرى قمرى، فرزندش يزيد خلافت را، همچون پدر، به زور و بدون هيچ ضابطه اى در اختيار گرفت، فساد و فحشا و ظلم در عصر يزيد به مراتب بدتر از عصر پدرش فراگير شد، حال وقتى رييس حكومت شرابخوار، قمارباز، ميمون باز، سگ باز و خلاصه آلوده به انواع گناهان باشد،[7]جامعه نيز دچار فساد اعتقادى، اجتماعى، اخلاقى مى شود[8].
از این رو امام حسين عليه السلام به منظور اصلاح امّت جدّش و جامعه اسلامى قيام كرد و در اين راه شربت شهادت نوشيد، ولى جامعه اسلامى را تكان داد و به اين هدف نزديك ساخت. اگر امام حسين عليه السلام دست به اين كار بزرگ نمىزد به يقين امروز خبرى از اسلام نبود، يا اگر بود قابل توجّه نبود.[9]
شهادت طلبی در سایۀ احیاء امر به معروف و نعی از منکر
حال با این تفاسیر وقتی منكرات فرا گیر گردید، و معروف ها به فراموشى سپرده شد. صلحا، عبّاد، مهاجران، انصار از صحنه حكومت كنار گذاشته شده، و ظالمان و فاسدان و تبعيديان زمان پيامبر (صلى الله عليه و آله) و مطرودان، زمام امور را به دست گرفتند.[10] امام حسين عليه السلام در چنين شرايطى با تمام وجود خود (با قلب و زبان و عمل) رسالت امر به معروف و نهى از منكر را ادا نمود.[11] در روز عاشورا با تقديم خون خود اين وظيفه بزرگ را انجام داد و درخت نوپاى اسلام را آبيارى كرد، و آن را از نابودى نجات داد. [12]خون اباعبداللَّه الحسين عليه السلام و فرزندان و يارانش، هم مزرعه اسلام را آبيارى كرد و هم آن را آفت زدايى نمود.[13] در زيارتنامه هاى مربوط به امام حسين عليه السلام از جمله زيارت وارث مى خوانيم:«اشْهَدُ انَّكَ قَدْ اقَمْتَ الصَّلاةَ، وَآتَيْتَ الزَّكاةَ، وَامَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ، وَنَهَيْتَ عَنْ الْمُنْكَرِ، وَاطَعْتَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ حَتّى اتيكَ الْيَقينُ؛ شهادت مى دهم كه تو (امام حسين عليه السلام) نماز را بپا داشتى، و زكات را پرداختى، و امر به معروف و نهى از منكر كردى، و تا هنگام شهادت از خدا و رسولش اطاعت كردى».[14]
بیداری امت اسلامی ؛ حاصل شهادت آگاهانۀ امام حسین(علیه السلام) در روز عاشورا
گفتنی است امام عليه السلام برای بیداری قاطبۀ مسلمين راهى جز شهادت فى سبيل اللَّه در پيش ندارد. لذا شهادت امام حسين عليه السلام از همان روز عاشورا اثر بيدار كننده خود را گذاشت،[15]زیرا آن قدر خواب مردم در سال 61 هجری عميق و جهل وناآگاهيشان ريشهدار بود كه جز خون قلب امام عليه السلام و ياران وفادارش نمی توانست اين آفت مهم را از مزرعه اسلام دور نماید. [16]
مردم پس از شهادت حضرت ابى عبداللَّه عليه السلام و همراهانش، و اسارت خاندان عصمت و طهارت، و بر سر نيزه رفتن سرهاى مقدّس شهداى كربلا، از خواب غفلت بيدار شدند[17] و قيام ها يكى پس از ديگرى شكل گرفت و بنى اميّه پس از واقعه كربلا روى خوش نديدند، تا اينكه اين خون هاى پاك منتهى به سقوط بنى اميّه و ريشه كن شدن اين درخت ناپاك شد.[18] زیرا آرمان خواهى و دفاع از شرف و اعتقاد تا پاى جان در شهادت حضرت سید الشهدا(علیه السلام) در روز عاشورا به نحوی است که بيدارى و آگاهى امّت اسلامى و ظلم ستيزى[19] را به همراه خواهد داشت. به تعبیر فرموده رسول خدا صلى الله عليه و آله:«إِنَّ لِقَتْلِ الْحُسَيْنِ حَرارَةً فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لا تَبْرَدُ أَبَداً؛ به يقين شهادت حسين، حرارتى در دل مؤمنان ايجاد خواهد كرد، كه هرگز خاموش نخواهد شد».[20]
بنابراین باید گفت امام حسین(علیه السلام) و یاران و اصحابش مرگ شرافتمندانه را در زير ضربات تير و خنجر و شمشير، بر زندگى توأم با ذلّت در سايه كاخ هاى پر شكوه ترجيح داداند، چون مى دانستند اين مرگ مايه حيات جاويدان، و مايه حيات جامعه اسلامى و بيدارى آنها و نجات اسلام از چنگال احزاب جاهلى و منافقان است.[21]
افشای نفاق؛ راهبرد حیاتی در شهادت طلبی امام حسین(علیه السلام) در روز عاشورا
بی شک هر كس دوگانگى درون و برون داشته باشد و رفتار و گفتار او هماهنگ نباشد منافق است. بنى اميّه از بارزترين گروه هاى منافقان بودند.[22]بنى اميّه در لباس خلافت اسلامى همه مقدّسات اسلام را زير پا گذاشته، و يكى را پس از ديگرى محو مى کردند.[23] و اگر قيام امام حسين عليه السلام و شهادت آن حضرت و فرزندان و يارانش رخ نمى داد و پرده از چهره آنها كنار نمى رفت شايد چيزى از اسلام باقى نمانده بود.[24]
شهادت حضرت سیدالشهداء (علیه السلام)؛ بستر ساز افول حاکمیت جائر
در تبیین یکی از دیگر نشانه های بارز شهادت طلبی امام حسین(علیه السلام) باید اذعان نمود؛ وجود انگيزه تشكيل حكومت در قيام عاشورا، به معنى دستيابى عملى و بالفعل به آن حكومت در همان برهه از زمان نيست، بلكه شهادت آن حضرت زمينه ساز كوتاه شدن دست بازماندگان دوران جاهليّت از حكومت اسلامى در آينده بود و اين واقعيّتى است كه امام به دنبال آن بود.[25]
لذا شهادت آن حضرت در روز عاشورا، لرزه بر اندام حكومت جبّاران افكند، ودر نتيجه اسلام را احیاء نمود و از اضمحلال دستاوردهاى نهضت نبوى صلى الله عليه و آله جلوگيرى کرد و مسلمانان را از حيرت و گمراهى نجات داد.[26]
شهادت امام حسین(علیه السلام) نشانه ای بنیادین در رسوایی اسلام اُموی
شهادت امام حسين عليه السلام در روز عاشورا با آن همه عظمت معنوى و اصل و نسب خانوادگى، در روز روشن و در آن صحنه، كار ساده اى نبود كه تاريخ بتواند آن را فراموش كند. اخبار و رواياتى كه درباره تحوّلات آسمان و زمين و گريه آسمانيان و فرشتگان پس از شهادت جانسوز آن حضرت در منابع شيعه و سنّى نقل شده است به اين حقيقت گواهى مى دهد.[27]
لیکن درد آورتر آن است كه مردمى كه ادّعاى مسلمانى داشتند و به ظاهر نماز مى خواندند و قرآن تلاوت مىكردند، تكبير گويان به جنگ با جگرگوشه پيغمبرشان برخاستند[28] و با بىرحمى تمام اسوه تقوا و ايمان را شهيد كرده و حريمش را مورد هتك و غارت قرار دادند.[29]
آرى شهادت آن حضرت حجّت را بر آنها كه عمرى را با اسلام اموى سپرى كردند و اميرمؤمنانى! مثل معاويه را ديدند و اكنون نيز يزيد فاسد و شراب خوار ادّعاى امامت بر مؤمنان و خلافت خطّه مسلمين را مى كند و جز خود و خاندان فاسدش را آشنا به دين و مكتب نمىداند و امام حسين عليه السلام و خاندان پاكش را خارج از دين و شورشگر بر ضد خليفه مسلمين! معرفى مى كند، تمام كرد.[30]
شهادت امام حسین(علیه السلام)؛ تجلی بندگی و جوشش عشق و عرفان
امام حسین(علیه السلام) و ياران و اصحاب آن حضرت آنچنان فانى در عشق خداوند بودند، كه حتّى درد ضربات شمشير و نيزه را بر بدنهاى خود احساس نمى كردند.[31]آرى! آنها ابراهيم وار در آتش نمروديان زمان وارد شدند و اين آتش بر آنها برد و سلام شد و لذّت ديدار محبوب همه چيز را از ياد آنها برد![32]
لذا باید گفت به راستى جوشش عشق و عرفان در اين لحظات حسّاسى كه امام و يارانش آغوش خود را براى شهادت گشوده اند شگفت انگيز است، وكلمات و واژه ها از شرح و بيان آن عاجز است.[33]
هم چنین امام عليه السلام با صراحت خبر از شهادت و پرواز آنها به سوى بهشت مىدهد و ياران گريه شوق سر مى دهند و مسرورند.[34] معارف الهيه و بالاترين درجه رضا و تسليم در كلمات آن موج مى زند؛ نه شكوه اى، نه بى تابى، نه اظهار عجز وناتوانى، و نه ابراز يأس و ناخشنودى ابداً در آن ديده نمى شود. همه جا سخن از صبر و شكيبايى و رضا و تسليم در برابر قادر متعال و خداوند لايزال است.[35]
تجلّی آخرت گرایی، نشانهای استوار در شهادت امام حسین(علیه السلام)
از دیگر نشانه های بارز و آشکار در شهادت امام حسین(علیه السلام) باید به مقولۀ آخرت گرایی در ماهیت ذاتی شهادت آن حضرت اشاره نمود؛ امام على بن الحسين عليه السلام فرمود: هنگامى كه (در روز عاشورا) كار بر امام حسين عليه السلام سخت شد، همراهان حضرت ديدند، در اين صحنه پر خطر كه هر كس رنگ از چهره اش مى پريد و لرزه بر اندامش مى افتاد، امام و ياران خاصّش، چهره هاشان درخشان و اندامشان آرام و دلهايشان هر لحظه مطمئن تر مى شد و برخى به برخى ديگر مى گفتند: به آنان بنگريد كه از مرگ باكى ندارند.[36] در اين هنگام امام عليه السلام فرمود: اى بزرگ زادگان! شكيبا باشيد. مرگ فقط پلى است كه شما را از سختى ها و دشوارى ها به بهشت پهناور و نعمت هاى جاودان برساند!.[37]سخنان اين پيشواى بزرگ ايثار و فداكارى به خوبى نشان مىدهد كه از چنان نفس مطمئنّه و آرامى برخوردار بود كه نه تنها مرگى را كه در چند قدمى قرار داشت به چيزى نمى گرفت و نه تنها شهادت عزيزان و ياران- جز در جنبه هاى عاطفى- تغييرى در روح و فكر بلند او ايجاد نمى كرد، بلكه بر استقامتش مى افزود، و هر زمان آتش شوق ديدار يار در دلش افروخته تر مىشد!.[38]
لبخند زدن بر مرگ، برافروخته شدن چهره ها در آستانه شهادت و آرامش دلها در آخرين لحظات زندگى، تنها براى كسانى ميسّر است كه شوق ديدار يار تمام وجودشان را پركرده، و دنيا را زندان و قفسى مىدانند كه مرگ در راه رضاى پروردگار درهاى آن را مى گشايد و به اوج آسمان قرب خدا پرواز مى كنند.[39]
سخن آخر:
در خاتمه باید گفت امام حسین(علیه السلام) به عنوان اسوه شجاعت و شهامت و آزادى و نمونه اتمّ (كامل) شهادت در راه خدا بوده است.[40] زیرا شهادت آن حضرت با ارزش‌هاى والايى گره خورده كه نه تنها كهنه نمى شود بلكه اهميت آنها روز به روز آشكار مى‌شود، مسأله حق و عدالت، كرامت انسانى، جهاد در راه عقيده الهى، تن به ذلت ندادن در زندگى همه از مفاهيمى است كه هرگز كهنه نخواهد شد، بلكه در دنياى امروز كه ظلم و بيدادگرى ظالمان غوغا مى‌كند ارزش اين حقايق آشكارتر شده است، قيام و شهادتی كه با ذات پاك پروردگار پيوند داشته باشد چگونه ممكن است كهنه شود، ذات خداوند ازلى و ابدى است و آنچه با او بپيوندد رنگ ازليت و ابديت به خود مى‌گيرد،[41] بنابراین امام حسين (علیه السلام) با شهادت خود درس آزادگى و عزت و عظمت و خلوص نيت و جهاد و ايثار داد، همان امورى كه امروز بيش از هر زمان ديگر به آنها نيازمنديم.[42]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛
معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
جهت مشاهده تصاویر مرتبط کلیک کنید
جهت مشاهده تصاویر مرتبط کلیک کنید 2
جهت مشاهده کلیپ های مرتبط کلیک کنید
[1] احكام عزادارى ؛ ص115.
[2] احكام عزادارى ؛ ص117.
[3] همان.
[4] احكام عزادارى ؛ ص131.
[5] احكام عزادارى ؛ ص13.
[6] احكام عزادارى، ص: 13.
[7] ابن كثير مورّخ و دانشمند متعصّب و معروف اهل سنّت مى گويد:«يزيد به نوازندگى، شرابخوارى، خوانندگى، شكار( تفريحى)، به خدمت گرفتن غلامان و كنيزان خنياگر، سگبازى، و به جان هم انداختن قوچ ها، چهارپايان و بوزينه ها شهرت داشت. هر روز صبحگاهان مست و مى زده بر مى خواست. او بوزينه اى را بر پشت اسب زين شدهاى سوار مىكرد و مىگرداند و بر بوزينه و غلامان كلاه هاى زرين مى پوشاند، و هنگامى كه بوزينه اش مُرد بر او اندوهگين شد.( عاشورا، ص 219).
[8] اهداف قيام حسينى ؛ ص31.
[9] اهداف قيام حسينى ؛ ص32.
[10] معاويه افرادى همچون عمروبن عاص، زياد بن ابيه، مغيرة بن شعبه، سمرة بن جندب رادر شهرهاى مصر و بصره و كوفه در حكومت شريك كرد. جالب اينكه حضرت على عليه السلام در يك پيشبينى شگفت آور در نامه 62 نهجالبلاغه از اين واقعه خبر داد. شرح بيشتر را در كتاب عاشورا، ص 163 به بعد مطالعه فرماييد.
[11] اهداف قيام حسينى ؛ ص42.
[12] اهداف قيام حسينى ؛ ص43.
[13] اهداف قيام حسينى ؛ ص43.
[14]مفاتيح نوين، ص 382؛ بحارالانوار، ج 98، ص 197، ح 32.
[15] اهداف قيام حسينى ؛ ص79.
[16] اهداف قيام حسينى ؛ ص79.
[17] همان.
[19] احكام عزادارى ؛ ص30.
[20] مستدرك الوسائل، ج 10، ص 318، ح 13.
[21] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص425.
[22] اهداف قيام حسينى، ص: 107.
[23] اهداف قيام حسينى ؛ ص107.
[24] اهداف قيام حسينى ؛ ص107.
[25] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص265.
[26] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص234.
[27] رجوع شود به: بحارالانوار، ج 45، ص 201- 219 و سير اعلام النبلاء، ج 4، ص 425- 428.
[28] به گفته شاعر:وَ يُكَبِّرُونَ بِأَنْ قُتِلْتَ، وَ إِنَّما/قَتَلُوا بِكَ التَّكْبِيرَ وَ التَّهْليلَا
« هنگامى كه تو را كشتند، تكبير گفتند، ولى در حقيقت با كشتن تو تكبير و تهليل( لا إله إلّااللَّه) را كشتند».( بحارالانوار، ج 45، ص 244).[29] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص30.
[30] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص611.
[31] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص428.
[32] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص428.
[33] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص474.
[34] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها، ص: 475.
[35] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص530.
[36] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص513.
[37] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص514.
[38] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص505.
[39] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص514.
[40] اهداف قيام حسينى ؛ ص9.
[41]پيام حضرت آيت الله العظمی مکارم شيرازی به يازدهمين جشنواره بين المللي بهار شهادت،1394/3/3.
[42] همان.
