مسأله 1007ـ کسى که بى اختيار خوابش برده (مثلاً در حال سجده خوابش برده) امّا نمى داند در سجده نماز بوده يا بعد از آن، در سجده شکر، بايد نماز را اعاده کند.
مسأله 1002ـ ديگر از مستحبّات بعد از نماز سجده شکر است و آن اين است که پيشانى را به قصد شکر بر زمين بگذارد و اگر شکر خداوند را به زبان نيز آورد بهتر است و به قصد رجاء يک مرتبه يا سه مرتبه، يا صد مرتبه «شُکْراً لِلّهِ» بگويد و مستحبّ است هر وقت نعمتى به انسان برسد يا بلايى از او دفع شود سجده شکر به جا آورد.
مسأله 1000ـ هرگاه قنوت را عمداً ترک کند قضا ندارد و اگر فراموش کند اگر پيش از آن که به اندازه رکوع خم شود يادش بيايد مستحبّ است بايستد و بخواند و اگر در رکوع يادش بيايد مستحبّ است بعد از رکوع قضا کند و اگر در سجده يادش بيايد بعد از سلام نماز قضا نمايد.
مسأله 983ـ در سجده واجب قرآن، بايد پيشانى را بر چيزى بگذارد که سجده نماز بر آن جايز است بنابر احتياط واجب، همچنين ستر عورت و غصبى نبودن را رعايت کند، ولى ساير شرايطى که در نماز لازم است در اين سجده واجب نيست.
مسأله 979ـ چنان که گفته شد در چهار سوره از قرآن مجيد آيه سجده است(سوره «الم سجده» و «حم سجده» و «النجم» و «اقرء») و هرگاه انسان آيه سجده را بخواند يا گوش کند بايد فوراً به سجده رود و اگر فراموش کرد هر زمان يادش آيد سجده واجب است و اگر گوش ندهد بلکه آيه سجده به گوشش بخورد، بنابر احتياط واجب بايد سجده کند.
مسأله 978ـ قرآن خواندن در سجده مکروه است، همچنين فوت کردن محلّ سجده براى برطرف کردن گرد و غبار و اگر در اثر فوت کردن عمداً کلمه دو حرفى از دهان بيرون آيد نماز اشکال دارد.
مسأله 977ـ چند چيز در سجده به رجاء ثواب الهى مطلوب است:
1ـ بعد از سر برداشتن از رکوع در حالى که بدن آرام است براى رفتن به سجده تکبير گويد و همچنين بعد از سجده اوّل و نيز براى رفتن به سجده دوم.
2ـ مردان اوّل دستها را به زمين بگذارند و زنان اوّل زانوها را.
3ـ علاوه بر پيشانى، بينى را نيز بر چيزى که سجده بر آن صحيح است بگذارد.
4ـ در حال سجده انگشتان دست را به هم بچسباند و مقابل گوش رو به قبله بگذارد.
5ـ در سجده دعا کند و حاجات خود را از خداوند بخواهد و از دعاهاى خوب و مناسب اين دعا است: «يا خَيْرَ الْمَسْؤولينَ وَ اَوْسَعَ الْمُعْطينَ اُرْزُقْنِى وَ ارْزُقْ عِيالى مِنْ فَضْلِکَ فَإنَّکَ ذُوالْفَضْلِ الْعَظيمِ» يعنى: «اى بهترين کسى که مردم از او حاجت مى طلبند و اى بهترين بخشندگان، به من و عيالم از فضل خودت روزى بده که تو داراى فضل عظيمى».
6ـ بعد از سجده روى ران چپ بنشيند، و روى پاى راست را بر کف پاى چپ بگذارد (واين را تَوَرّک گويند).
7ـ در ميان دو سجده هنگامى که بدن آرام است «اَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبِّی وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ» گويد.
8ـ سجده را طولانى کند و تسبيح و حمد و ذکر خدا گويد و صلوات بر محمّد و آل محمّد بفرستد.
9ـ در موقع نشستن دستها را روى ران بگذارد.
10ـ به هنگام بلند شدن، اوّل زانوها را از زمين بردارد و بعد دستها را.
مسأله 976ـ سجده کردن براى غير خداوند متعال حرام است و بعضى از مردم عوام که در مقابل قبر امامان(عليهم السلام) پيشانى را بر زمين مى گذارند اگر به قصد سجده براى امام(عليه السلام) باشد فعل حرام است و اگر براى شکر خدا باشد اشکالى ندارد، ولى اگر در نظر بينندگان چنين نشان دهد که سجده براى امام(عليه السلام) است يا بهانه به دست دشمنان دهد اشکال دارد.
مسأله 974ـ هرگاه در حال سجده متوجّه شود پيشانى را بر چيزى گذارده که سجده بر آن جايز نيست، اگر ممکن است و منافات با صورت نماز گزار ندارد پيشانى را به روى چيزى که سجده بر آن صحيح است بکشد و اگر دسترسى ندارد و وقت تنگ است به دستور مسأله پيش عمل کند.
مسأله 973ـ هرگاه در اثناء نماز چيزى را که سجده بر آن صحيح است از دست بدهد، مثلاً بچّه اى آن را بردارد، چنانچه وقت نماز باقى است نماز را تمام کرده و بنابر احتياط دوباره مى خواند و اگر وقت تنگ است قضا ندارد، در هر دو صورت به ترتيبى که در دو مسأله قبل گفته شد عمل نمايد.
مسأله 971ـ هرگاه چيزى که سجده بر آن صحيح است در اختيار ندارد، يا به واسطه گرمى و سردى زياد نمى تواند بر آن سجده کند، بايد بر لباسش اگر از کتان يا پنبه است سجده کند و اگر از چيز ديگر است (مثلاً از پشم است) بر همان يا بر فرش سجده نمايد و اگر آن هم ممکن نيست بر فلزّات و اشياء معدنى سجده کند و اگر مطلقا چيزى پيدا نمى کند که بتوان بر آن سجده کرد بر پشت دست خود سجده مى کند، بنابر اين پشت دست آخرين چيزى است که مى توان بر آن سجده کرد.
مسأله 967ـ سجده بر علف و کاه و مانند اينها که از زمين مى رويد و خوراک حيوان است اشکال ندارد و همچنين سجده بر گلهايى که خوراکى انسان نيستند، امّا گلها و گياهانى که از قبيل داروى خوراکى هستند مانند گل بنفشه و گل گاو زبان بنا بر احتياط، سجده بر آنها صحيح نيست، همچنين سجده بر گياهانى که در بعضى از شهرها خوراکى است و در بعضى از شهرها خوراکى نيست.
مسأله 965ـ هنگام سجده بايد پيشانى بر زمين يا چيزهايى که از زمين مى رويد مانند چوب و برگ درختان باشد، ولى سجده بر چيزهاى خوراکى و پوشاکى هرچند از زمين برويد جايز نيست و همچنين سجده کردن بر فلزّات مانند طلا و نقره باطل است، امّا سجده بر سنگهاى معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سفيدوسياه و حتّى عقيق اشکال ندارد.
مسأله 962ـ سجده کردن روى چيزى که بدن روى آن آرام نمى گيرد اشکال دارد، ولى چنان که قبلاً نيز گفتيم اگر در کشتى و قطار و مانند آن بتواند واجبات نماز را در حال حرکت رعايت کند نمازش صحيح است، اگر انسان روى تشک يا چيز ديگرى سجده کند که بدن در اوّل آرام نيست و بعد آرام مى گيرد مانعى ندارد.
مسأله 961ـ در مورد تقيّه مى تواند بر فرش و مانند آن سجده نمايد و لازم نيست براى نماز به جاى ديگرى رود تا روى مهر سجده کند، ولى اگر در همان جا بتواند روى سنگ يا بوريا و مانند آن سجده کند واجب است.
مسأله 960ـ هرگاه پیشانی بی اختیار از جای سجده بلند شود و برگردد، ( این دو برخورد مجموعا ) یک سجده حساب می شود، چه ذکر سجده را گفته باشد یا نه، ولی اگر اختیاراً آن را بردارد اگر قبل از ذکر و از روی عمد باشد نمازش باطل است و الا اشکال ندارد.
