در ميان رواياتى كه در مورد ماه رمضان وارد شده، جامع ترين روايت، حديث معروفى از پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم دربارۀ ماه مبارک رمضان است كه هرچه انسان در مورد آن تعمّق كند مطالب جديدى استفاده مى كند.
6 توصیه مهم پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم در مراقبت از ماه رمضان
در آخرين جمعه ماه شعبان، پيامبر اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم براى آماده ساختن ياران خود جهت استقبال از ماه مبارك رمضان خطبه اى خواند و اهميت اين ماه را در قالب دستور ها و توصیه های اجتماعى و مردمى و دستور های الهى و سازنده، اینچنین گوشزد نمود:
«وَ تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِكُمْ وَ مَسَاكِينِكُمْ وَ وَقِّرُوا كِبَارَكُمْ وَ ارْحَمُوا صِغَارَكُمْ... وَ تَحَنَّنُوا عَلَى أَيْتَامِ النَّاسِ كَمَا يُتَحَنَّنُ عَلَى أَيْتَامِكُمْ؛ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِكُمْ، وَ ارْفَعُوا إِلَيْهِ أَيْدِيَكُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَوَاتِكُمْ؛ [1] بر فقرا ومساكينتان تصدّق كنيد و بزرگانتان را اكرام كنيد و بر كوچك ترهايتان ترحّم كنيد... به يتيم هاى مردم محبّت كنيد تا به يتیم هاى شما محبّت كنند، به سوى خدا از گناهانتان توبه كنيد و و دست هايتان را براى دعا در اوقات نماز به درگاهش بلند كنيد».
رمضان و حمایت از فقرا
در ماه مبارك رمضان، براى رفع مشكلات اجتماعى علاوه بر اینکه باید از قدرت لايزال الهى استمداد جست؛ باید گامی عملی در جهت رفع فقر و نياز نيازمندان برداشت.
لذا از جمله دستورات اجتماعی در استقبال از ماه مبارک رمضان، این فراز نورانی از رسول اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم است که فرمودند: «وَ تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِكُمْ وَ مَسَاكِينِكُمْ؛[2] بر فقرا ومساكينتان تصدّق كنيد». البته هميشه بايد فكر فقرا و مساكين باشيم، ولى اين يك سفارش مضاعف است.
احترام به بزرگ ترها
آن حضرت در ادامه خطبه، به حفظ حقوق ديگران و مراعات ادب با كليه افراد و نگهدارى مرتب احترام بزرگ ترها دعوت مي نمايد و می فرماید:[3]«وَقِّرُوا كِبَارَكُمْ؛[4] بزرگ بداريد بزرگ ترها را»؛ چرا که بزرگ ترها معمولًا تجربه بيشتر و بينش عميق تری دارند و در دوران عمر خويش، منشأ خدمات فراوان ترى شده اند و تمام محاسبات حكم مى كند كه مورد احترام باشند و جوانان و نوجوانان حرمت آنان را نگهدارند.[5] نه اين كه وقتى استقلال فكرى و جسمى پيدا کردند، پدر و مادر را كنار بگذارند، به طورى كه پدر و مادر در خانه سالمندان باشند!
ترحم به کوچک ترها
كوچك ترها چون نورسند و در آغاز زندگى، بايد مورد محبّت قرار گيرند و با دلسوزى كامل پايه هاى سعادتشان به دست بزرگ ترها گذارده شود،[6] لذا نبی مکرم اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم می فرماید: «وَ ارْحَمُوا صِغَارَكُمْ؛[7] و بر كوچك ترهايتان ترحّم كنيد» و اين است راه و رسم يك جامعه انسانى و مترقى.
مهرورزی به یتیمان
در هر اجتماعى بر اثر حوادث گوناگون هميشه كودكان يتيمى وجود دارند كه فراموش كردن آنها نه فقط وضع آنان را به خطر مىافكند، بلكه وضع اجتماع را نيز به خطر می اندازد.[8]
لذا يكى از سفارشات پيامبر اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم در خطبه شعبانيّه رسيدگى به يتيمان است:[9] «وَ تَحَنَّنُوا عَلَى أَيْتَامِ النَّاسِ كَمَا يُتَحَنَّنُ عَلَى أَيْتَامِكُمْ؛[10]به يتيم هاى مردم محبّت كنيد تا به يتیم هاى شما محبّت كنند».
يكى از آثار وضعيّه محبّت به ايتام اين است كه اگر اكرام ايتام مردم كرديد، مردم هم يتيمان شما را اكرام مى كنند كه اين عمل در اين دنيا ثمره اش ديده مى شود.[11]
البته اگر كمك به ايتام به صورت برنامه اى منظّم و سازماندهى شده صورت گيرد، همان گونه كه بعضى از سازمان هاى متكفّلِ كمك به نيازمندان برنامهريزى كرده اند، بىشك مفيدتر خواهد بود.[12]
لیکن اگر فرضاً دولت اسلامى بودجه اى كلان داشته باشد و بتواند نياز تمام ايتام را برطرف كند، بازهم مردم نيازمند كمك به يتيمان و مساكين هستند، زيرا در صورت ترك اين كار، چشمه عواطف آن ها از جوشش مىافتد.[13] که کلام نورانی پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم نیز مویّد این مدعاست.
چرا ماه رمضان بهار توبه و مغفرت است؟
ماه رمضان بهار عبادت است همان طورى كه بهار در جسم انسان نشاط به وجود مىآورد در ماه رمضان هم انسان بايد بر اثر عبادت نشاط روحى پيدا كند و اين ميسّر نيست مگر اينكه انسان قبلًا آمادگى پيدا كند و اين آمادگى در درجه اوّل توبه است.[14]
در حقیقت جرقّه توبه، قلب ظلمت زده انسان را روشن مىكند، و در سايه اين نور و روشنايى، انسان از اعمال گذشته دست مىشويد، و به سمت خداوند حركت مى كند،[15] لذا رسول اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم می فرماید: «وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ مِنْ ذُنُوبِكُمْ؛[16] از گناهان توبه كنيد». البتّه هميشه بايد توبه كرد ولى بهار توبه ماه مبارك رمضان است.
ماه دعا
دعا در معارف اسلامى جايگاه ويژه اى دارد، و در برخى از زمان ها، مخصوصاً ماه مبارك رمضان تأثير بسزايى دارد؛ و بهترين وسيله قرب الى الله و بهترين رابطه خلق و خالق، دعاست، لذا رسول اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم مردم را به دعا سفارش نموده و فرمودند: «وَارْفَعُوا إِلَيْهِ أَيْدِيَكُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَوَاتِكُمْ؛[17] موقع نماز دست ها را به دعا برداريد».
بنابراين ما بايد به دعا اهميّت دهيم، و براى حلّ مشكلات و معضلات خود و ديگران دعا كنيم، تا در سايه دعا به مقامات عالى برسیم، مخصوصاً در شب ها و روزهايى كه دعا ارزش ويژه اى دارد و تأكيد بيشترى نسبت به آن شده، مانند روزها و شب هاى ماه مبارك رمضان.[18]
سخن آخر: (رمضان باید سازنده باشد)
از اين حديث استفاده مى شود كه ماه رمضان بايد سازنده باشد، رمضانی که هم رابطه خلق با خلق و هم رابطه انسان با خالق را مى سازد، در ضمن معلوم مى شود كه اسلام آيين محبّت است.[19]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
منابع:
- بیانات معظم له
- سوگندهای پربار قرآن
- گفتار معصومين علیهم السلام
- از تو سوال مى كنند
[1] وسائل الشيعه، ج7، ح20،ب18 من ابواب احكام شهر رمضان.
[2] همان.
[3] جلوه حق بحثى پيرامون( صوفيگرى) در گذشته و حال، ص121.
[4] وسائل الشيعه، ج7، ح20،ب18 من ابواب احكام شهر رمضان.
[5] يكصد و پنجاه درس زندگى (فارسى)، ص159.
[6] همان.
[7] وسائل الشيعه، ج7، ح20،ب18 من ابواب احكام شهر رمضان.
[8] برگزيده تفسير نمونه، ج1، ص399.
[9] از تو سوال مى كنند(مجموعه سوالات قرآنى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله)، ص33.
[10] وسائل الشيعه، ج7، ح20،ب18 من ابواب احكام شهر رمضان.
[11] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، درس خارج فقه، مسجد اعظم قم،15/7/1383.
[12] از تو سوال مى كنند(مجموعه سوالات قرآنى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله)، ص33.
[13] همان، ص130.
[14] گفتار معصومين(ع)، ج2، ص122.
[15] سوگند هاى پر بار قرآن، ص168.
[16] وسائل الشيعه، ج7، ح20، ب18 من ابواب احكام شهر رمضان.
[17] همان.
[18] سوگند هاى پر بار قرآن، ص493.
[19] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، درس خارج فقه، مسجد اعظم قم، 15/7/1383.
