آداب ورود به ماه مبارک رمضان از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

در فرهنگ اسلامى و روايات پيشوايان دين، براى مناسبت ‏هاى ماه هاى قمرى، آداب و اعمالى نقل شده است؛[1] آداب و اعمالی برای آغاز هر ماه که پيوند خلق با خالق را محكم مى‏كند، ياد خدا را در خاطره ‏ها زنده نگه مى‏دارد، و انسان را در پناه قدرت لايزال او قرار مى‏ دهد؛ به يقين اين توجه، سبب حل بسيارى از مشكلات و دفع بلاها و آفات خواهد شد.[2]

در این میان در تمام سال، ماهى به عظمت ماه پربركت رمضان نيست؛^[3] ماه ضيافت و ميهمانى خدا، که بهترين پذيرايى خداوند مهربان در اين ماه پربركت، همان «قرآن مجيد» است كه در اين ماه نازل شده و چه ضيافتى بالاتر از اين كه ميزبان، براى ميهمانان خويش كتابى فرو فرستد كه تمام سعادت بشر در آن باشد.^[4]

از سوى ديگر، ماهى است كه شب قدر در آن واقع شده، شبى كه مقدرات يكسال انسان ها بر حسب شايستگى‏ ها و لياقت ‏هايشان تعيين مى‏گردد و عبادت آن برتر از عبادت هزار ماه است!^[5]

هم چنین، بهار عبادت و ماه تعليم و تربيت، ماه طهارت و پاكى، و ماه تقوا و خودسازى است؛ ماهى كه مراحل قرب‏ الهى و سير و سلوك الى‏ الله را با گام‏ هاى سريع و استوار مى‏ توان پيمود.^[6]

لذا ماه مبارك رمضان‏، از جمله گوهرهاى بسيار با ارزشى است كه بهره‏ گيرى صحيح از آن؛ از جمله ورود در آن ماه، مرهون شناخت و معرفت كافى آن است.

بدون آمادگى نمى‏ توان به استقبال ماه مبارک رمضان رفت؛^[7] هميشه در ضيافت و مهمانى هم ميزبان بايد آماده باشد و هم ميهمان، ميزبان بايد وسايل پذيرايى را آماده كند و ميهمان بايد از نظر لباس و نظافت خود را آماده كند. خداوند كه ميزبان ما در اين ماه است چون رحمتش عام و بى‏ پايان است هميشه آماده پذيرايى مى‏ باشد، و اين ما هستيم كه براى ورود در اين ضيافت،^[8] و بهره ‏مندى هرچه بيشتر از اين فرصت گران بها، بايد خويشتن را با آداب‏ و مقدماتى كه بعضاً در روايات نیز آمده است، آماده كنیم.

ورود به رمضان نیازمند توبه و استغفار

ماه رمضان بهار عبادت است همان طورى كه بهار در جسم انسان نشاط به وجود مى‏آورد در ماه رمضان هم انسان بايد بر اثر عبادت نشاط روحى پيدا كند و اين ميسر نيست مگر اينكه انسان قبلا آمادگى پيدا كند و اين آمادگى در درجه اول توبه است.[9] لذا باید در روزهاى آخر ماه شعبان بسيار استغفار كنیم تا نشاط عبادت بيابیم.[10]

در خطبه ‏اى از پيامبر گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله) که در آخرین جمعه ماه شعبان درباره ماه رمضان‏ ايراد فرمودند، چنين مى‏ خوانيم: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفُکُّوهَا بِاسْتِغْفارِكم‏...؛ اى مردم روان ها و نفس هاى شما درگرو اعمال شما است، پس با استغفار و توبه رهايشان كنيد...».^[11]

آرى نفس ما و حرّيت آن در گرو اعمال ما است، اعمال زشت و گناهان ما غل و زنجيرهاى دست و پاى نفس ما هستند كه با استغفار باز مى‏شوند و نفس آزاد مى‏ گردد.^[12]

بی شک آن سفارش مهم نبوی، خطاب به همه است، وقتى انسان هر گناهى كه رسيد انجام مى‏ دهد در نهایت به خود وعده مى‏ دهد وقتى ماه رمضان‏ آمد توبه مى‏ كنم، اين به تأخير انداختن، از حيله ‏هاى شيطان و نفس است. در حالى كه اگر كسى به ميهمانى و ضيافت الهى مى‏ رود بايد اول خود را شست‏ و شو دهد و لباس تميز بر تن كند، آن‏گاه در ميهمانى آن شخص بزرگ قدم بگذارد، نه اينكه با لباس آلوده در آن شركت جويد.[13]

ثواب روزه سه روز آخر ماه شعبان

 از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه هر كس سه روز از آخر ماه شعبان را روزه بگيرد و به ماه مبارك رمضان‏ متصل سازد، خداوند متعال ثواب روزه دو ماه متوالى را براى او بنويسد.^[14]

توصیه های امام رضا (علیه السلام) برای جمعه آخر ماه شعبان

اباصلت هروى مى‏گويد: جمعه آخر ماه شعبان خدمت امام رضا عليه السلام رسيدم. حضرت فرمود: اى اباصلت! اكثر ماه شعبان رفت و امروز جمعه آخر ماه است، پس تقصير ها و كوتاهى‏ هاى گذشته را در بقيه اين ماه جبران كن، و به آنچه براى تو سودمند است روى آور؛ بسيار دعا كن و استغفار نما و قرآن را بسيار تلاوت كن و از گناهان خود توبه نما، تا وقتى كه ماه رمضان‏ داخل مى‏شود، خود را براى خدا خالص ساخته باشى و هر دين و امانتى بر عهده دارى، ادا كن و كينه هر كس كه در دل دارى بيرون نما و گناهانى را كه انجام مى‏دادى ترك كن و از خدا بترس و در امور پنهان و آشكار خود بر خدا توكل نما، كه هر كس بر خدا توكل كند، خداوند امور او را كفايت مى‏نمايد، و در بقيه اين ماه اين دعا را بسيار بخوان: «اَللّهُمَّ اِنْ لَمْ تَکُنْ غَفَرْتَ لَنا فیما مَضى مِنْ شَعْبانَ فَاغْفِرْ لَنا فیما بَقِىَ مِنْهُ؛ بار خدايا، اگر مرا در روزهاى سپرى شده از شعبان نيامرزيده ‏اى در باقيمانده آن مرا بيامرز».[15]

امام عليه السلام در ادامه فرمود: خداوند به احترام و عظمت ماه مبارك رمضان، بنده‏ هاى بسيارى را در ماه شعبان از آتش جهنم آزاد مى‏ گرداند.^[16]

کینه زدایی، مقدمه ورود به ماه رمضان

از جملۀ آمادگى ها برای ورود به ماه مبارک رمضان اين است كه روح و قلبمان را صفا دهيم و كينه ‏ها و حسادت ‏ها و غل و غش ‏ها را از روحمان بزداييم.^[17]

 پیامر اکرم صلی الله علیه و آله در ادامه خطبه شعبانيه حضرت شرايط دعا كردن را بيان مى‏فرمايند: «فاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ بِنِيَّاتٍ صادِقَةٍ وقُلوبٍ طاهِرَة؛ پس، از پروردگار خويش با نیّات راستین و با دل هاى پاک بخواهید». یعنی بايد قلب كه محل نيت انسان است از كينه ‏ها و رذايل اخلاقى پاك باشد.[18]

بی شک همان گونه كه دوست داريم اگر خطايى كرديم عذرمان را بپذيرند، بايد نسبت به ديگران نيز چنين باشيم، و عذر تقصيرشان را پذيرا باشيم. عجيب است كه در مظان اجابت دعا، انتظار داريم خداوند متعال تمام گناهان و خطاهاى ما را بخشيده، و قلم عفو بر جرائم اعمالمان بكشد، اما نسبت به خطاى ديگران، گاه سال ها كينه‏ آن را در سينه نگه مى‏داريم، و به هيچ وجه حاضر به بخشيدن او نيستيم.[19]

طهارت و پاکی، شرط ورود به ماه رمضان

براى ورود در ماه رمضان باید در ماه شعبان آماده شد؛ چنانکه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است: «هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیَافَةِ اللَّهِ؛ ماهى که در آن شما را به مهمانى خدا دعوت کرده اند».‏[20]

حال انسانى كه به مهمانى خداوند دعوت شد، با لباس پاك وارد آن مى‏شود نه اينكه با لباس كثيف وارد مهمانى شود و در آنجا لباس كثيف را بيرون بياورد و بشويد. بايد با لباس تقوا و پاكى وارد ماه رمضان شد تا از فيوضات آن بهره‏مند شد؛ ان شاء الله.[21]

توصيه پيامبر(صلی الله علیه وآله وسلم) برای آخرين جمعه شعبان

از روايات استفاده مى‏شود كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در اواخر ماه شعبان مردم را هشدار مى‏داد و آماده مى ‏كرد،^[22]از جمله در آخرين جمعه ماه شعبان که پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله براى آماده ساختن ياران خود جهت استقبال از ماه مبارك رمضان خطبه ‏اى خواند و اهميت اين ماه را چنين گوشزد نمود:

 «اى مردم! ماه خدا با بركت، آمرزش و رحمت به سوى شما رو مى‏آورد.اين ماه برترين ماه ها است. روز هاى آن برتر از روزهاى ديگر، و شب هاى آن بهترين شب ها است، لحظات و ساعات اين ماه بهترين ساعات است.

ماهى است كه به ميهمانى خدا دعوت شده ‏ايد و از كسانى كه مورد اكرام خدا هستند مى‏باشيد.

نفس هاى شما همچون تسبيح، خوابتان چون عبادت، اعمالتان مقبول، و دعايتان مستجاب است.

بنا بر اين با نيت هاى خالص و دل هاى پاك از خداوند بخواهيد تا شما را در روزه‏ داشتن و تلاوت قرآن در اين ماه توفيق دهد، چرا كه بدبخت كسى است كه از آمرزش الهى در اين ماه بزرگ محروم گردد.

با گرسنگى و تشنگى خويش در اين ماه به ياد گرسنگى و تشنگى رستاخيز باشيد، بر فقراء و بينوايان بخشش كنيد، پيران خويش را گرامى داريد، به خردسالان رحمت آوريد، پيوند خويشاوندى را محكم سازيد.

زبان هايتان را از گناه باز داريد، چشمان خويش را از آنچه نگاه‏كردنش حلال نيست بپوشانيد، گوش هاى خويش را از آنچه شنيدنش حرام است فرا گيريد بر يتيمان مردم شفقت و محبت كنيد، تا با يتيمان شما چنين كنند...».[23]

خودسازی، مهم ترین الزام در ورود به مهمانی خدا

گفتنی است مردم در مقابل ماه رمضان سه دسته هستند:[24]

1. كسانى كه نه قبل از ماه رمضان خود را مى ‏سازند و نه در ماه رمضان، مصداق اين جمله مى‏ شوند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در جمعه آخر ماه شعبان فرمود: «فَإِنَّ الشَّقِی مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللَّهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ, العظيم‏؛ براستى بدبخت كسى است كه در اين ماه بزرگ از آمرزش خدا محروم گردد».^[25]

2. گروهى هستند كه وقتى وارد ماه رمضان شدند خود را مى ‏شويند و در حالى كه پاك شده ‏اند از ماه رمضان خارج مى‏ شوند.[26]

3. بندگان خاص خدايند كه قبل از ماه رمضان خود را مى‏ سازند و وارد ماه رمضان مى‏ شوند و ماه رمضان آنها ماه راز و نياز با خدا و ماه خلوت با محبوب است.[27]

سخن آخر: (خوشبخت واقعی چه کسی است؟!)

از مجموع نکات مذکور به خوبى استفاده مى‏ شود كه اين ماه، ماه تهذيب نفوس و خودسازى و آغاز يك دوره جديد سير و سلوك الى الله است، خوشا به حال آنان كه قدر و منزلت اين ماه را بدانند و از آن بهره كافى بگيرند.[28] زیرا خوشبخت و سعادتمند واقعی كسانى هستند كه ارزش والاى اين ماه را بشناسند و از بركات بى‏ پايان آن بهره گيرند و مشكلات معنوى و مادى خود را به بركت روزه‏ ها و عبادات در اين ماه حل كنند.^[29]

معبودا! اكنون كه آخرين روز های ماه شعبان، و در آستانه ماه رحمت ماه رمضان‏ قرار داریم، همه ما را مشمول رحمت خاصت قرار داده،^[30] وتوفيق بندگى خالص و تسليم مطلق در برابر فرمانت و تلاوت آيات قرآن مجيدت را به ما مرحمت فرما.[31]

خداوندا! هر روز گوشه تازه ‏اى از آيات عظمتت را بما نشان ده تا تو را هر روز بهتر و بيشتر بشناسيم، و به شكر اينهمه مواهبى كه نصيب ما كرده ‏اى بپردازيم.[32]

بارالها! انبوهى از مشكلات جامعه اسلامى ما را فرا گرفته و دشمنان‏ در داخل و خارج سخت تلاشى مى‏ كنند تا نور تو را خاموش سازند.[33]ما را بر اين دشمنان پيروز بگردان و آنها را كه قابل هدايت نيستند در هم بشكن!^[34]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

 منابع:

1.کلیات مفاتیح نوین

2. گفتار معصومين(علیهم السلام)

3. تفسیر نمونه