ماهیت و ویژگی های انقلاب اسلامی ایران از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی

همه انقلاب ها در جهان در برخی از امور با هم متشابهند، لذا بسيارى از انقلاب ‏ها از جمله انقلاب فرانسه، انقلاب‏ كمونيستى در شرق اروپا و شرق آسيا و انقلاب اسلامی ایران از ظلم حاكمان جور برخاستند؛ و هنگامى كه توده هاى مردم‏ كارد به استخوان شان رسيد خروشيدند و حكومت را ريشه کن ساختند.[1]

‏ ولي هر انقلابی براي خود ويژگي های خاص به خود را داشـته كه در ديگر انقلاب ها وجود ندارد. در اين زمينه انقلاب اسلامي ايران نيز، ویژگی های خاص و منحصر به فردی دارد،[2] که در ادامه به آن اشاره می گردد.

انقلابی کاملاً مردمی

بايد به اين واقعيت توجه داشت كه بسيارى از انقلاب ها، به دلائل مختلفى در آغاز متكى به فرد يا افراد مخصوصى است كه اگر پاى آنها از ميان برود خطر بازگشت، انقلاب‏ را تهديد می کند، لیکن [امام امت] معيارهاى انقلابى را در عمق جامعه پياده کرد، و مردم‏ آن چنان ساخته شدند كه به هيچ وجه طوفان هاى ضد انقلاب آنها را تكان نداد و همچون كوه در مقابل هر حركت ارتجاعى ایستادند.[3]

اینچنین در انقلاب‏ اسلامى كشور ما كه پايان يك دوران تاريك دو هزار و پانصد ساله و آغاز دوران جديدى بود، سطح فداكارى مردم‏ به بالاترین حد ممکن رسید،[4] و قشرهای ملی و همه مستضعفین با ایمان و خلق های به زنجیر کشیده و همۀ گروه های اجتماعی، بر ضد کسانی که به خاطر حفظ منافع خویش همه امکانات کشور را در اختیار بیگانگان گذارده بودند. قیام کردند، و اینگونه پیروزی انقلاب اسلامی با وحدت ملت محقق شد.

انقلابی که به شرق و غرب باج نداد

تا قبل از شکل گیری و پیروزی انقلاب اسلامی، تصور عمومی این بود که بدون تسلیم در برابر استکبار نمی توان زندگی کرد و دولت های جهان سوم، بدون وابستگی به آنها حق حیات ندارند. دولت های استکباری نیز این طرز تفکر را ترویج و القاء می کردند. لیکن امام خمینی (رحمه الله علیه) با قیام خود و طرح شعار نه شرقی نه غربی، ثابت کرد که می توان بدون هیچ وابستگی به اجانب روی پای خود ایستاد و به استکبار باج نداد.[5]

در تشریح این مسأله باید گفت قبل از انقلاب اسلامی دنیا به دو دسته طرفداران شرق و طرفداران غرب تقسیم می شد،[6] لذا هر یک از انقلاب های قرن حاضر که در جهان به پا شده از کمک دیگران برخوردار بود. ملت هایی که قیام کرده اند تکیه گاه هایی در خارج داشتند؛ یعنی آزادی خواهان از نظر جهات و منافع سیاسی هماهنگ با دیگر قدرت ها عمل می کردند؛ به عنوان نمونه ویتنام از یاری روسیه و چین برخوردار شد.[7]

لیکن ایران در انقلابش کمترین تکیه گاهی در خارج نداشت، بلکه انقلاب اسلامی با شعار «نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی» به روی کار آمد،[8] تکیه گاه انقلاب فقط در داخل ملت و بر شانه های محرومان بود، حتی همسایه شمالی ما(روسیه) تا همین اواخر در رادیوها و مطبوعات خود از انقلابیون ایرانی بد می گفت و سخنرانی «وینوگرادوف» سفیر شوروی در دوران ازهاری، حاکی از حمایت شوروی از شاه بود و روزی که شاه از ایران گریخت تازه خاطر همه آسوده شد، و روس ها اعلام داشتند که شاه مانند یک فراری از ایران رفت، چینی ها نیز دیر فهیمده بودند و حتی در بحبوحه انقلاب، رهبر چین به دیدن شاه می آمد[9] و حمایت خود را از او اعلام می داشت، انقلاب ایران نه مورد علاقه و حمایت دولت وقت افغانستان بود نه دولت وقت عراق و نه حتی شیخ نشین های خلیج فارس، حمایت خیلی ها از جمله معمر قذافی نیز از حد حرف تجاوز نمی کرد.[10]

این مسألۀ از آن جهت بود که انقلاب اسلامی ایران به علت عدم وابستگی به قدرت های غربی و شرقی، معادلات دنیا را به هم زده بود و همین موضوع سبب شد تا همه دشمنان دست به دست یکدیگر دهند و برای نابودی این انقلاب تلاش کنند.[11]

رهبري و مرجعيت ديني

انقلاب اسلامی ما در پرتو فعالیت علمای دین به ثمر رسید و پیشوای این انقلاب که امام خمینی(ره) بود یک مرجع دینی، برخاسته از حوزه ‌های علمیه بود.[12] هر کس که واقع بین باشد و انصاف هم داشته باشد و تاریخچه انقلاب را هم خوب مطالعه کرده باشد، یقین پیدا می‌کند که اگر مسئله مرجعیت نبود، انقلاب پیروز نمی‌شد. همان طور که قبل از انقلاب اسلامی هم، جنبش ‌هایی در کشور ما روی دادند که به علت عدم رهبری آن توسط مرجعیت، ناکام ماندند؛ دلیلش هم این است که اکثریت قریب به اتفاق مردم ما مسلمانند و وقتی حکم مرجعی صادر می‌شود، تا آخرین نفس و حتی تا پای جان در این راه تلاش می‌کنند.[13]

 عناصر و جریاناتی که مذهبی نیستند، می‌گویند ما به دنبال یک رشته اهداف سیاسی هستیم و دلیلی ندارد که جانمان را به خطر بیندازیم. فداکاری کنیم و کشته بشویم. ولی مردم متدین به دلیل نفوذ حکم مرجعیت، تا به آخر می‌ایستند؛ لذا یقین داشته باشید در عصر روز ۲۱ بهمن که شاه به مأموران خود دستور داد که حکومت نظامی برقرار کنند و هر کسی را که در خیابان دیدند با تیر بزنند، اگر حکم مرجعیت در میان نبود، مثل بسیاری از کشورهای دنیا، نظامی‌ ها موفق می‌شدند. این مرجعیت امام بود که وقتی فرمان دادند به خیابان ‌ها بریزید و اگر شهید بشوید در پیشگاه خدا مأجور هستید، مردم لحظه ‌ای تردید نکردند. در چنین لحظه ‌ای جز مرجعیت، کسی نمی‌توانست چنین فرمانی بدهد و این گونه هم اجرا شود.[14]

اساساً عناصر اصلی انقلاب، مرجعیت و وفاداران مرجعیت بودند. این مسئله ‌ای است که حتی دشمنان انقلاب هم آن را تصدیق می‌کنند، بنابراین اگر روشنفکران، به ویژه طیف غیرمذهبی آنها، خودشان تنها بودند، ما امروز به یقین وضع دیگری داشتیم و به این تحول عجیب نمی‌رسیدیم.[15]

نقش مذهب در پیروزی انقلاب اسلامی ایران

شکی نیست که انقلاب کشور ما قبل از هر چیز، یک انقلاب اسلامی است و اینکه بعضی از گروه های غیر مسلمان طبق اصول از رواج افتاده شان، سعی دارند برای این انقلاب، و هر انقلابی، منحصراً، ریشه اقتصادی قائل شوند و مذهب را پوشش و پناهگاهی برای آن بدانند سخنی است دور از واقعیت، که هر کس در متن مسائل انقلاب ایران باشد سستی آن را به خوبی تشخیص می دهد، چه اینکه بُعد مذهبی یکی از ابعاد اصیل و درجه اول این انقلاب شکوهمند بود.[16]

فراموش نکنیم حركت خودجوش ميليونى مردم مسلمان ايران در نهضت شكوهمند انقلاب‏ اسلامى در ماه محرّم و صفر به ويژه روزهاى تاسوعا و عاشورا، لرزه بر اندام طاغوتيان مى ‏انداخت.[17] انقلاب اسلامی ایران با شعار الله اکبر پیروز شد، و به جاهلیت مدرن و سازمان یافته رژیم شاه پایان داد، [18]چرا که اعتقادات مذهبی مردم به گونه ای بود که حاضر بودند همه چیز خود را در راه مذهب فدا کنند.[19]

بی جهت نیست هنگامى كه انقلاب‏ اسلامى ايران به ثمر نشست و نخستين حكومت اسلامى انقلابى تشكيل شد؛ همگى در غرب انگشت حيرت بر دهان نهادند؛ كه مگر مى‏شود مذهب زمام حكومت را به دست گيرد؟ مگر ممكن است دين جواب گوى تمام نيازهاى عصر و زمان ما باشد؟ و بعد از آنكه ديدند اين حكومت ريشه دار و باثبات شد؛ براى اينكه در چهار ديوار مرزهاى اين كشور محدود بماند و الگويى براى ساير كشورهاى اسلامى نشود، دست به كار فعاليت های مخرّب زيادى شدند كه شرح آن را بايد از كتاب هايى كه در اين زمينه نوشته شده است طلب كرد.[20]

لیکن با همۀ این تفاسیر، حوادثى كه متأثر از انقلاب شکوهمند انقلاب اسلامی، در عصر و زمان ما در قالب قيام مسلمانان انقلابى در كشورهاى مختلف در برابر قدرت هاى جهنمى شرق و غرب روى داد، و دنيا را در نظر مستكبران تيره و تار كرد و پايه ‏هاى قدرتشان را لرزان ساخت، نشان داد كه آنها اين نكته را درست فهميده بودند كه عقائد اصيل مذهبى، دشمن سرسخت آنها و خطر عظيمى است براى آنها.^[21]

خدامحوری ویژگی مهم رهبران انقلاب اسلامی

معمولًا هنگامى كه يك انقلاب الهى رخ مى‏دهد، آنها كه منافع نامشروع ‏شان بر اثر آن به خطر افتاده، در برابر آن موضع مى‏گيرند و براى درهم كوبيدن آن انقلاب، هرگونه نسبت ناروا به آن مى‏دهند، دروغ‏ ها مى ‏پردازند، و تهمت‏ ها مى ‏زنند، و گناهان مختلفى را براى رهبر آن انقلاب‏[22] رديف مى‏ كنند، از جمله اين‏كه او در ميان مردم‏ تفرقه انداخته، و مى ‏گويند: هدفش رياست و حكومت بر مردم‏ و رسيدن به مال و مقام است، آلت دست ديگران و مجرى اهداف بيگانگان است!![23]

حال آنکه خدا محوری عصاره دين و خميرمايه تكامل و پيشرفت انسان است، آئينى همچون اسلام و آورنده ‏اش به اعلا صوت خود، همه انسان ها را مخاطب ساخته و مى‏گويد قيام و نهضت كنيد براى زنده كردن انديشه ‏هاى خفته، آن هم در محيطى آرام و خالى از غوغا، در محيطى دور از هوا و هوس و امواج تبليغاتى مسموم، دور از تعصب ها، و دور از لجاجت ها، براى‏ خدا قيام‏ كنيد و انديشه كنيد.[24]

فراموش نکنیم امام خمينى(رحمه الله علیه) تا آخرين روزهاى انقلاب‏ سلاح نظامى مهمّى در اختيار نداشت، امّا سلاحى برّنده ‏تر و كارآمدتر، كه بر تمام سلاح‏ هاى پيشرفته طاغوت غلبه كرد، در اختيار داشت و آن همان نفوذ در دل ‏ها و محبوبيّت عمومى بود.[25] [این محبوبیت از آنجا نشأت می گرفت] که رهبران انقلاب طالب مقام وزارت و صدارت نبودند و به خاطر پست و مقام قیام نکردند و صرفاً هدفشان [جلب رضایت الهی] و آزاد ساختن مملکت بود.[26]

در ادامه امام خمینی(قدس سره) که با مقام ولایت امتحان شد خود را گم نکرد و تا آخر خود را طلبه مى‏دانست.[27] الحمدلله مقام معظم رهبری نیز، رهبری است بسیار آگاه که جنبه مذهبی و روحانی او بر جنبه سیاسی او غلبه دارد.[28]

شجاعت و قاطعیت امام خمینی (رحمه الله علیه)

از دیگر ویژگی های انقلاب اسلامی برق آسابودن آن بود که مجال تفکر به مخالفین و رهبران رژیم سابق نداد، قیام در مدتی کوتاه وارد مرحله عملی و نهایی خود شد و در مرحله نهایی چنان سریع و کوبنده عمل کرد که شاه و حامیان آن دست و پای خود را گم کردند و این نبود جز قاطعیت حیرت انگیز رهبر انقلاب امام خمینی(ره) و تصمیم گیری های بسیار به موقع ایشان.[29]

بی تردید اگر او قاطع عمل نمی کرد، قاطع سخن نمی گفت، و قاطع نمی اندیشید، روند کار امروز ما روند دیگری بود.[30] و انقلاب اسلامی به این سرعت به ثمر نمی رسید.

سخن آخر: (قدردان نعمت انقلاب اسلامی باشیم)

در خاتمه بايد تأکید کرد؛ انقلاب اسلامی از نعمت های الهی به مردم است،^[31] لذا به اين نكته توجه داشته باشيم كه اگر قدر سرمايه انقلاب‏ و نظام جمهورى اسلامى را ندانيم دنيا بر ما لعنت مى‏ فرستد.[32]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

منابع:

1. بیانات معظم له

2. «پس از پیروزی» مجموعه مقالات، یادداشت ها، مصاحبه ها و اطلاعیه های اسفند 1357 تا شهریور 1359