دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان
«اللهُمَّ ارْزُقْنى فيهِ طاعَةَ الْخاشِعينَ، وَاشْرَحْ فيهِ صَدْرى بِانابَةِ الْمُخْبِتينَ، بِامانِكَ يا امانَ الْخآئِفين؛ خدايا در اين ماه اطاعتى همانند فروتنان را روزيم كن، و با توبه خاضعانه سينهام را گشادهدار، به ايمنيت اى ايمنىبخش ترسيدگان». [1]
بازخوانی ابعاد روزی معنوی، معناشناسی خشوع؛ ویژگی های متواضعان ، حقیقت خشوع و بندگی، آداب و احکام عذرخواهی و عذرپذیری و نقش سازنده خوف در بازدارندگی از جمله نکات کلیدی است که در دعای روز پانزدهم ماه مبارک رمضان مورد توجه قرار گرفته است.
روزى تنها به معنى مواهب مادى نيست
روزى معنى وسيعى دارد كه روزيهاى معنوى را نيز در بر مىگيرد، بلكه روزى اصلى همين روزى معنوى است، در دعاها تعبير به رزق در مورد روزي هاى معنوى بسيار به كار رفته است،به عنوان نمونه در مورد حج مىگوئيم: « اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ؛ خدايا مرا روزى كن حج بيت الحرام را».[2]
مفهوم خشوع در قرآن
«خشوع» به معناى حالت تواضع و ادب جسمى و روحى است كه در برابر شخص بزرگ يا حقيقت مهمى در انسان پيدا مىشود، و آثارش در بدن ظاهر مىگردد.[3]،[4]
خداوند در قرآن لفظ خشوع را براى زمينهاى بىگياه و خشك كه فاقد حيات هستند، اطلاق كرده، يعنى انسان خاشع هم در برابر خداوند و عظمت او، مرده و فاقد تحرك است.[5]
صفات و نشانه های خاشعین در کلام وحی
در قرآن کریم آمده است:« وَ كانُوا لَنا خاشِعِينَ[6]؛و آنها همواره در برابر ما خشوع داشتند»؛ خضوعى آميخته با ادب و احترام و ترس آميخته با احساس مسؤوليت که نشان می دهد خاشعین به هنگام رسيدن به نعمت گرفتار غفلت ها و غرورهايى كه دامن افراد كم ظرفيت و ضعيف الايمان را به هنگام وصول به نعمت مىگيرد نمىشدند، آنها در همه حال نيازمندان را فراموش نمىكردند، و در خيرات، سرعت داشتند، آنها در حال نياز و بىنيازى، فقر و غنا، بيمارى و سلامت، همواره متوجه خدا بودند، و بالآخره آنها به خاطر اقبال نعمت گرفتار كبر و غرور نمىشدند، بلكه همواره خاشع و خاضع بودند.[7]
حقیقت خشوع بندگی
از صفات ديگر پرهيزگاران خشوع در عبادت است ؛[8] که نشان می دهد عبادت آنها سرسرى و بىروح نيست، بلكه حالت خضوع و خشوع و حضور قلب كه روح عبادات است در اعمال عبادى آنها موج مىزند و هرنمازى از آنها نردبانى است براى صعود به اوج قرب خدا.[9]
مفهوم مخبتین
«مخبتين» به معناى متواضعان است كه خداوند آنها را به عنوان كسانى كه به هنگام ياد خدا، دلهايشان ترسان مىشود و در برابر مصائب، صابر و شكيبا و برپادارنده نماز، و انفاق كننده از همه مواهب هستند، تفسير مىنمايد.[10]،[11]
توبه ، سعه صدر می خواهد
بسيارند كسانى كه اعمال خلافى را مرتكب مىشوند، امّا گويى عارشان مىآيد كه عذر بخواهند و آن را عيب مىدانند، بلكه طلبكارند. اين عيب بسيار بزرگى است. چه اشكالى دارد اگر انسان خلافى را مرتكب شد، همانگونه كه پشيمان شده ، در پيشگاه خداوند توبه و استغفار مىكند، و حتی در پيشگاه خلق هم عذر بخواهد. اگر مردم واقعاً سعه صدر، شجاعت و شهامت عذرخواهى را داشته باشند بسيارى از مشكلات در همان مراحل اوّليّه پايان مىپذيرد.[12]
بنابراين اگر در كارها منصف باشيم و عذرخواهى كنيم اين خود، كليد زندگى سالم است، پس اعتذار (پوزش طلبيدن) از ارزشهاى اخلاقى است.[13]
سخن آخر:(نقش سازنده خوف در بازدارندگی)
خوف عامل بازدارنده در برابر طغيانها و حركات بىرويه است. همان گونه كه وسيله نقليه فاقد موتور، از حركت باز مىماند و فاقد ترمز در برابر پرتگاهها و جادههاى خطرناك ايمنى ندارد، اين مولفه در وجود هر انسانى بايد به صورت متعادل باشند تا هم به سوى طاعات حركت كند و هم از معاصى خوددارى نمايد؛[14] اینگونه است که حضرت علی (ع)می فرماید:«كسى كه (از خدا) بترسد ايمنى مىيابد»،[15]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] كليات مفاتيح نوين ؛ ص815.
[2] تفسير نمونه ؛ ج20 ؛ ص374.
[3] سورۀ مؤمنون؛ آيه 2؛تفسیر نمونه؛ ج 14، ص 213.
[4] لغات در تفسير نمونه ؛ ص204.
[5] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج2 ؛ ص178.
[6] سورۀ انبیاء؛آیۀ90.
[7] همان ؛ ج3 ؛ ص187.
[8] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج2 ؛ ص175.
[9] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج7 ؛ ص568.
[10] سورۀ حجّ، آيات 34- 41، تفسیر نمونه، ج 14؛ ص 117 – 136.
[11] لغات در تفسير نمونه ؛ ص512.
[12] انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى ؛ ص242.
[13] همان.
[14] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج9 ؛ ص363.
[15] نهج البلاغه با ترجمه فارسى روان ؛ ترجمه ؛ ص785.
