آثار و کارکردهای راهپیمایی اربعین از منظر معظم له

علی رغم گذشت سالیان طولانی نه تنها واقعه عاشورا کمرنگ و ضعیف نشده بلکه سال به سال برنامه های عاشورا، عزاداری و مراسم اربعین با شکوه و عظمت بیشتر برگزار می شود؛ این مساله نشان می دهد که آثار این واقعه و قیام برخلاف سایر حوادث تاریخی با اهداف مادی گره نخورده بود.[1]

در این میان برخی افراد با طرح ایراد های بی‌دلیل و بیهوده‌ای سعی می کنند آثار و برکات اربعین را نادیده بگیرند[2]؛ به عنوان مثال برخی ناآگاهان این شبهه را مطرح می کنند که اگر هدف ما زیارت است، حال چرا چند روز وقتمان را صرف پیاده‌روی کنیم و از زیارت بیشتر در جوار امام حسین علیه السلام محروم بمانیم؛ و یا اینکه می گویند در حالی که معرفت ما نسبت به زیارت کم است، بهتر نیست به جای پیاده روی اربعین حسینی ، وقت خود را صرف مطالعه کنیم و معرفت بیشتر بدست بیاوریم؟[3]و در عین‌حال باز ایراد می‌کنند، که بسیرای از این شبهات دلیل بر بی‌اطلاعی است[4] حال آنکه آن تأثیری که در این پیاده‌روی هست، در زیارت معمولی نیست که در ادامه أهم آن به مخاطبان ارائه می گردد.[5]

پیاده روی اربعین؛ فرصتی طلایی برای تقویت معنویت

كسى كه سرمايه معنوى دارد اگر عالم را از او بگيرند برايش فرق نمى كند، اما كسى كه سرمايه معنوى ندارد اگر عالم را به او بدهند باز احساس نياز مى كند، لذا كسى كه غناى معنوى داشته باشد حاضر نيست يك لحظه از سجده هاى نيمه شب خود را با تمام دنيا و آنچه در آن است معامله کند.[6]

در این میان اربعین سرمایه عظیم معنوی است که به صورت خودجوش به وجود آمده و تبلیغات خاصی هم نداشته و براساس عشق و محبت مردم نسبت به امام حسین علیه السلام و شهدای کربلا به وجود آمده است.[7]

در تبیین این امر باید گفت حوادث تاریخی با گذشت زمان کم رنگ و کم رنگ تر می شود و گرد نسیان بر این حوادث می نشیند و تدریجا به فراموشی سپرده می شوند؛حوادث بسیار مهمی در دنیا مانند جنگ های جهانی داشتیم، جنگی که حدود 30 میلیون نفر کشته داد و ویرانی های عظیمی ایجاد کرد، ولی با گذشت 50 سال آرام آرام به فراموشی سپرده شد و نسل های جدید فقط در کتاب های تاریخی این حوادث را دنبال می کنند.

  لیکن حادثه عاشورا چون الهی است، همچنان باقی است و هر سال عاشورا عظیم تر از گذشته احیا می شود و سالانه بیش از 10 میلیون زائر به سمت کربلا حرکت می کنند. [8]

  سالانه در اربعین و عاشورای حسینی صفوفی از عاشقان موج موج به سمت کربلا می روند، این درحالی است که خطر جانی را احساس می کنند، ولی با این حال به حرکت عظیم خود ادامه می دهند؛ دشمن به حیرت افتاده که این چه علاقه ای است که مردم هر چه در این راه شهید می شوند، باز بر جمعیت آنها افزوده می شود، این رابطه با ذات پاک پروردگار است.[9]

لذا آن تأثیری که در پیاده‌روی اربعین حسینی است، در زیارت معمولی نیست. بلکه انسان حال و هوایی دیگری پیدا کرده و به شور و نشاط وصف نشدنی دست می یابد.[10]

راهپیمایی اربعین امام حسین علیه السلام و زیارت آن حضرت از این رهگذر، خاطره‌ای است برای تمام عمر. حتی در هنگام راه رفتن وقتی به آن سمت می‌رود، به مثابۀ خودسازی است. غیر از بحث‌هایی که در طول راه می‌شود، شب‌هایی که مستقر می‌شوند و صحبت‌هایی که می‌شود، به نوبۀ خود تأثیر مستقیم در خودسازی ایفا می کند؛ از این جهت ممکن است خاطره زیارت نماند، اما خاطره این پیاده‌روی و این برنامه، تا آخر عمر جاودانه خواهد بود.[11]

و اینگونه زائران اربعین حسینی به برقرار كردن ارتباط روحى و به وجود آوردن پيوند قلبى با آن حضرت اهتمام می ورزند آثار فوق العاده سازنده اى در تربيت نفوس زيارت كنندگان، و ارتقاى روح آنان و پرورش والاترين ارزش هاى معنوى و اخلاقى دارد؛ و زائران می توانند راه قرب الى اللَّه را با سرعت بپيمايند، و از كنار حرم مطهر حضرت سیدالشهدا علیه السلام ، با روحى باصفا، پاك از گناه و آماده براى اطاعت پروردگار و انجام وظايف انسانى بازگردند.[12]

پیاده روی اربعین و تعظیم شعائر الهی

تمام آنچه در برنامه هاى دينى وارد شده و انسان را به ياد خدا و عظمت آئين او مى اندازد شعائر الهى است و بزرگداشت آن نشانه تقواى دل هاست؛[13] زیرا تقوا و روح پرهيزگارى و احساس مسئوليت در برابر فرمان هاى الهى چيزى است كه كانون آن قلب و روح آدمى است، و از آنجا است كه به جسم سرايت مى كند، لذا مى توان گفت كه احترام و بزرگداشت شعائر الهى از نشانه هاى تقواى دل است .[14]

از این رهگذر بزرگداشت شهادت مردان الهى، از مصاديق بارز تعظيم شعائر الهى بوده و تجليل از عقيده و راه و رسم و مجاهدت و تلاش آنان محسوب مى شود.[15]

لذا وقتی آحاد مردم اعم از زن و مرد و پیر و جوان در اجتماع عظیم حسینی حاضر می شوند؛[16] در واقع این مهم ین یک نوع اظهار عظمت و تجلیل از مقام شامخ اباعبدالله الحسین علیه السلام و احیای شعائر الهی است.[17]

به راستی چگونه ممكن است پیاده روی اربعین و توجّه به مقامات والاى امام حسین علیه السلام و ذكر صفات و سجاياى آنان بازتابى در زيارت كننده آن حضرت نداشته باشد و او را به سوى خود فرا نخواند و تدريجاً به رنگ خود درنياورد؟! توجّه به اين امور، براى توبه از گناه و خودسازى و پاكى كافى نيست؟![18]

اهمیت این مسأله وقتی دو چندان می شود که بدانیم وقتی همه عزيزان از اهداف امام حسين عليه السلام مطلع و آگاه شوند، و بدانند آن حضرت براى احياى حق و از بين بردن باطل قيام كرد تا در اين مسير گام بردارند، و در اختلافات رابطه را بر ضابطه مقدّم نکنند در آن صورت است که می توان مدعی شد تعظيم شعائر الهى به معناى واقعى كلمه صورت پذيرفته است.[19]

بنابراين راهپیمایی عظیم اربعین حسینی و اقامه عزادارى براى امام حسين عليه السلام، آن شخصيّت ممتاز و بى نظيرى كه خود از خاندان عصمت و طهارت بود و از اولياى الهى و امامان معصوم است، علاوه بر تجليل از مقام شامخ آن امام همام، از مصاديق روشن تعظيم شعائر الهى است كه:«وَ مَنْ يُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ؛ هر كس شعائرالهى را بزرگ دارد، اين كار نشانه تقواى دل هاست».[20]،[21]

چگونه چنين نباشد و حال آن كه صفا و مروه با اين كه مكانى بيش نيستند، تنها چون ياد و ذكر الهى در آنجا زنده مى شود، از شعائر الهى شمرده است؟«إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ»؛ صفا و مروه از شعائر (و نشانه هاى) خداست.[22]،[23]

آری امام حسين عليه السلام كه تمام هستى خويش را يكجا با خداوند معامله كرد و با تمام اهل بيت عليهم السلام و فرزندان در قربانگاه عشق قدم نهاد و مخلصانه از همه چيزش در راه خدا گذشت، از عظيم ترين شعائر الهى است و گردهمایی عظیم حسینی و برپايى مجالس عزا براى آن حضرت، تعظيم يكى از بزرگ ترين شعائر الهى محسوب مى شود.[24] لذا راهپیمایی اربعین بايد هر چه باشكوه تر برگزار گردد، و سال به سال پردامنه تر و وسيع تر شود.[25]

راهپيمايي اربعين؛ نمایش قدرت نرم تشیع

امروزه هجمه علیه دین اسلام و به ویژه مکتب اهل بیت علیهم السلام بسیار زیاد شده است؛ دشمنان و بدخواهان دین گاهی با ساخت فیلم ها، گاهی با انواع جسارت ها و توهین ها و گاهی با شبهه افکنی و برخی اوقات نیز با فحاشی در فضای مجازی و سایت ها به مقدسات اهانت و علیه دین و مکتب ما فعالیت می کنند.^[26] البته با وجود تبلیغات همه جانبه دشمنان و بدخواهان، اسلام و آموزه های شیعی در اروپا و آمریکا در حال پیشرفت است و هر ساله شمار زیادی به دین اسلام می گروند^[27]. چرا که برای همه دنیا خبررسانی می شود که هر سال امواج وسیع تری از شیعیان به سوی کربلا روانه می شوند که این مساله کیان شیعه را تقویت و تثبیت می کند.^[28]لذا زیارت اربعین عظمت مکتب اهل بیت علیهم السلام را نشان می دهد، دشمن چه بخواهد چه نخواهد این رویداد عظیم در جهان منتشر شده و قلوب انسان ها را جذب می کند، واقعه اربعین خون تازه ای در قلوب مومنین به جریان می اندازد که در برابر تبلیغات منفی تکفیری ها و قدرت های استکباری مقابله می کند.^[29]

از سوی دیگر در روایات اهل‌بیت علیه السلام تاکید زیادی به زیارت قبور معصومین علیهم السلام  و وابستگان به ایشان شده است، لذا هرساله چندین برابر حجاج خانه خدا، زائران اربعین در کربلا گردهم می‌آیند، همان‌طور که در مراسم حج مسلمانان کشورهای مختلف با یکدیگر آشنا می‌شوند در زیارت ائمه اطهار علیهم السلام نیز این نکته مثبت مشاهده می‌شود و این نشان می‌دهد که پیروان مکتب اهل‌بیت علیه السلام فقط در ایران نیستند و ما در کشورهای مختلف برادران و خواهرانی داریم که با آشنایی با آن‌ها روحیه پیدا می‌کنیم؛ از این رو زیارت اربعین در احیا و بقای مذهب آثار بسیاری دارد.[30]

از این رو یکی از کارکردهای مهم اربعین این است که صفوف شیعیان را متحد می کند؛ بدون اینکه تبلیغات و دعوتی صورت گیرد این صفوف عظیم در کنار هم قرار می‌گیرند؛ این وحدت صفوف اسلام و شیعه را زنده می‌کنند؛لذا  دعوت ائمه به این زیارت تنها در باب ثواب نیست بلکه یک بحث سیاسی هم در میان است؛ اگر این زیارات نبود صحبتی از شیعه هم نبود.[31]

این ظرفیت راهبردی در حالی است هیچ سیاست و سیاستمداری، در عالم توان آن را ندارد که چنین حرکت عظیمی را با این کمیت و کیفیت، برگزار کند.^[32]

 به راستی کدام دولت در دنیا می تواند میلیون ها نفر را با این گونه احساسات وصف ناپذیر و سرشار از معنویت، راه بیاندازد و تمام امکانات از قبیل غذا، مکان و احتیاجات دیگر آنها را برآورده کند. دولت عربستان با درآمد هنگفت که از حجاج می گیرد و با یک سال برنامه ریزی، حداکثر دو میلیون حاجی را نمی تواند پذیرایی کند و هر سال شاهد کشتارهای دلخراش ضیوف الله در منا و جاهای دیگر هستیم. بنابراین مدیریت این حرکت عظیم، از توان دولت ها خارج است.^[33]

با توجه به آنکه این حرکت یک خروش کاملاً مردمی و خودجوش است، امکان انتساب آن به جریان های دولتی و سیاسی کردن آن، وجود ندارد. البته از آنجایی که در باور شیعه، سیاست از دیانت جدا نیست، اگر این مراسم بزرگ، رنگ سیاسی به خود بگیرد و قدرت معنوی شیعیان را به عالم نشان دهد و وحشت به دل دشمنان اسلام و استکبار جهانی بیاندازد، قطعاً در راستای اهداف نهضت حسینی خواهد بود.^[34]

زیرا  شرکت ده ها میلیون نفر در مراسم زیارت اربعین افتخار شیعه است و حضور جمعیت در همه صحنه‌ها سبب قدرت و قوت است، بنابراین در همه صحنه‌ها باید جمعیت فراوان باشد. از آن جهت که در برابر داعشی‌ها علاوه بر نیروهای نظامی، نیروهای مردمی نیز به میدان آمدند، بنابراین اگر جمعیتی نباشد، نیروهای مردمی کم می‌شوند و این مسائل نشان می‌دهد که جمعیت نقش اصلی را در همه برنامه‌ها ایفا می‌کند.^[35]

با این اوصاف می توان گفت که راهپیمایی بزرگ شیعیان در روز اربعین، مصداق واضحی از یک قدرت نمایی نرم است، که مهم ترین کارکرد آن، انتشار پیام جهانی عاشورا برای سایر ملت های جهان به ویژه جهان اسلام است. بی گمان این راهپیمایی عظیم، که از نجف و سایر شهرهای اطراف کربلا آغاز و به کربلا ختم می شود، می تواند تجدید بیعتی باشد با تمام آنچه در کربلا گذشت. این حرکت عظیم، پیام روشنی به استکبار و وابسته های آنهاست که پیروان حسین علیه السلام، هرگز زیر بار ذلت نخواهند رفت و با الهام از پیام عاشورا، هیچ گاه در مقابل مستکبران کوتاه نخواهند آمد.^[36]

فرهنگ اسلام آن چنان قدرتمند است که در مقابل این مفاسد ایستادگی می‌کند و بر اساس قاعده میسور، اگر نتوانیم همه افراد را اصلاح کنیم باید هر آنچه را که می‌توانیم انجام دهیم.؛ اجتماع عظیم مردمی در اربعین نشان‌دهنده عظمت و ظرفیت بی‌نظیر فرهنگ دینی و مذهبی بود و نشان داد که می‌توان با اتکا به آن در مقابل سیل عوامل فساد ایستادگی کرد. [37]

هرچند عوامل فساد زیادی داریم ولی لازم است در مقابل آنها ایستادگی کنیم زیرا خداوند هم وعده داده کسانی که در راه او و برای خدا استقامت کنند، فرشتگان آسمان را به یاری‌شان خواهد فرستاد. ^[38]

پیاده روی اربعین؛ میعادگاه وحدت جهان اسلام

گفتنی است پیاده‌رویِ اربعین به شدت دنیا را تحت الشعاع خود قرار داده است؛ و تبلیغ خوبی برای عالم تشیّع و عالم اسلام است.^[39] لذا جهان شاهد است که چگونه مردم مسلمان اعم از شیعه و سنی همه پیاده به سوی کربلای معلی می روند.^[40]

لذا اربعین وحدت صفوف را ایجاد می کند اسلام و مسلمین را زنده نگه داشته و خاری در چشم دشمنان است چرا که صفوف مسلمین از این طریق به هم نزدیک می شوند.^[41]

بی جهت نیست که وهابی ها و قدرت های استکباری از برنامه اربعین، عاشورا و زیارت قبور ائمه علیهم السلام بسیار عصبانی و ناراحت هستند و به نوعی به سیم آخر زده و کسانی که در این مراسم ها شرکت می کنند را تکفیر می کنند؛ لذا شیطنت های رسانه های بیگانه در ایام راهپیمایی اربعین و سوء استفاده های آنان در ایجاد اختلافات مذهبی بسیار معنادار است که باید با اتحاد و همدلی روز افزون میان مذاهب اسلامی توطئه های دولت های غربی را خنثی نمود.^[42]

 آری امروزه اربعین در حال تبدیل شدن به یک حلقه اتصال بین همه مسلمین است چرا که این حلقه های اتصال، سبب ناامیدی و ناکامی دشمنان می شود.^[43]

پیاده روی اربعین؛ بهترین فرصت برای تبلیغ اسلام عاشورایی

 بی شک مراسم اربعین سبب بازخوانی واقعه کربلا و عاشوراست که این باعث ارتقای تربیت نفوس مردم می شود لذا مهمترین  اثر اربعین این است که برای آموزش فرهنگی مسائل اسلام، فضای مساعد و مناسب پیدا می شود.^[44]

اربعین پیاده روی کننده بسیار دارد که نیاز به کار تبلیغی دارند لذا حوزه وظیفه اصلی خود را که تعلیم و تربیت مردم است نباید در این مراسم عظیم فراموش کند.^[45]

طبق حدیثی از رسول گرامی اسلام، در دوران زندگی هر فردی گه گاه نسیم های سعادت می وزد که باید خود را در معرض آن قرار داد. حال با توجه به کلام نبوی می توان مدعی شد اربعین حسینی یکی از  این نسیم ها است و یکی از نفحات پر مایه است و استفاده ما از آن این است که جمعیت زوار را بسازیم و آنها را متحول کنیم.^[46]

و به راستی اربعین سرمایه عظیم و مهم شیعه است که می‌توان از ظرفیت‌های آن برای اجرای برنامه‌های مختلف فرهنگی استفاده کرد، ممکن است برخی از زوار در طول سال در چنین برنامه‌های مذهبی شرکت نکنند و گاهی افراد با احکام و مسائل اسلامی آشنا نیستند، حال که این افراد به عشق امام حسین علیه‌السلام مجذوب شدند آمادگی پذیرش دارند باید از این فرصت استفاده کرد چرا که همه باید به صورت عمومی آشنای به قرآن، اهل بیت علیه السلام و وظایف شرعی خود شوند.^[47]

لذا مبلغین باید همت کنند و بتوانند از مراسم اربعین و زیارت آن برای هدایت مردم حداکثر استفاده را انجام دهند که هدفی بالاتر از این نیست. باید مراقب باشیم هم عقاید، هم اخلاق و هم فروع احکام را تعلیم دهیم چرا که گروه های انحرافی و اعتقادی ایجاد شدند که متأسفانه در مسیر نجف و کربلا هم پایگاه زده اند.^[48]

البته در مراسم اربعین چون وقت محدود و مخاطبان زیاد هستند باید برنامه ها را از قبل آماده و فشرده کنیم.^[49]

با همه این اوصاف خوشحالیم از اینکه از این برنامه زیارتی استفاده فرهنگی گسترده می شود؛ و اینچنین از فرصت اربعین حداکثر استفاده می شود که البته کار مبلغین و خادمان اربعین ذخیره روز معاد و باعث نجات همگان در دنیا و اخرت و خشنودی امام عصر عجل الله تعالی فرجه خواهد بود.^[50]

سخن آخر:(اربعین؛ مدینه فاضله‌ای که رنگ حقیقت به خود گرفته است)

در خاتمه باید گفت اگر مردم خواهان مدينه فاضله و شهرآرمانى هستند، بايد مسأله اخلاق و مبارزه با هواى نفس را جزء برنامه هاى اصلى زندگى خود قرار دهند؛^[51]مولفه ای مهم که رمز حیات تمدن شیعی و حلقۀ مفقودۀ جوامع غربی است^[52]

لذا مکتب اهل بیت علیهم السلام نمونه تامّ مدينه فاضله است، و ائمۀ معصومین علیهم السلام به عنوان انسان های کامل از نظر ايمان و تقوى و اخلاق و فرهنگ انسانى در بالاترين سطح ممکن قرار دارند.^[53]

نعمتی كه اگر به درستى از آن در قالب پیوند امت با امامت استفاده شود مى توان، سراسر جهان را گلستان کرد و طرح مدينه فاضله را پياده ساخت، و بر  سوء استفاده ها و ظلم ها پایان داد و  افق زندگي مردم جهان را روشن کرد  و شهد حيات را در كام آنان شیرین نمود و بر انبوهى از مشكلات طاقت فرسا که به صورت غل ها و زنجيرها بر دست و پاي مردم تمدن مادی نهاده شده فائق آمد.^[54]

در این بین اربعین تجلی کامل مدینه فاضله به شمار می آید؛ به نحوی که فداکاری عمومی و محبت همگانی در مسیر پیاده‌روی نجف تا کربلا و در خود کربلا از آن  مدینه فاضله‌ای ساخته است، که همه خدمت مخلصانه می‌کنند و فضای عجیبی در طول آن ایام شکل گرفته است که ای کاش در تمامی ایام برای مردم به وجود می‌آمد.^[55]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir