وظایف راهبردی وزارت جهاد کشاورزی در حمایت از اقتصاد تولیدی از منظر معظم له

بی شک ريشه اصلی نابساماني هاى یک جامعه را باید در مسائل و چالش های اقتصادي آن جستجو نمود،[1]از این رو اقتصاد سالم اقتصادی است كه بر اساس توليد واقعى زندگى بشر آن هم در داخل هر كشور، استوار باشد و به اين وضع كه هميشه اكثريت مردم دنيا برده صنعتى  اقليتى باشند خاتمه داده شود.[2]

در این بین نقش دولت با توجه به مسئوليتى كه در ارتباط با مردم و همچنين رشد و توسعه كشور دارد، ایجاب می کند در راستای رشد  نظام اقتصادى كشور به ویژه در عرصه هاى مرتبط با توليد اهتمام ورزد.[3]

زیرا در ميان چند ركنِ تقسيم، توليد، توزيع و مصرف، ركن توليد از اهميت ويژه اى در نظام هاى اقتصادى برخوردار است. و توسعه اقتصادى هر كشور، نخست در گرو ظرفيت و توان توليدى آن كشور است.[4]

بر این اساس دولت باید با توليد سرمايه از طريق استخراج منابع مختلف،[5] به ویژه از طریق تولیدات كشاورزى، اقتصاد تولیدی کشور را محقق سازد؛زیرا مسائل کشاورزی در درجه اول اهميت قرار دارد.لذاوزارت جهاد کشاورزی باید با اتخاذ تدابیر ویژه مردم را به كشاورزى و توليد بيشتر دعوت كند، و به انحاء مختلف این قشر خدوم و زحمتکش را مورد حمایت بی شائبه قرار دهد.[6]

جایگاه کشاورزی در تحقق اقتصاد تولیدی از دیدگاه اسلام

در عصری به سر می بریم که رشد تکنولوژی  همه چيز را تحت الشعاع قرار داده است لیکن با همۀ این اوصاف كشاورزى  مهمترين بخش توليد زندگى انسان را تشكيل مى دهد، چرا كه مى دانيم پايه اصلى تغذيه در اين آن نهفته شده است.[7]

به همين جهت در اسلام و تعليمات حيات آفرين آن اهميت فوق العاده زيادى به مساله  كشاورزى داده شده است.[8] تشويق ها و ترغيب هائى كه در منابع اسلامى در رابطه با مسأله كشاورزى شده نشان مى دهد كه  زراعت در تحقق اقتصاد تولیدی از چه اهميّت ويژه اى برخوردار است.[9]

دین مبین اسلام، كشاورزان را گنج‌هاي الهي معرفي مي‌كند. همچنين در قرآن استدلال‌ها در مورد توحيد و معاد با استفاده از كشت و زرع بيان مي‌شود و زنده شدن زمين مرده در بهار يكي از آيات الهي و نشانه‌ي معاد گفته مي‌شود.[10]

در اهميت زراعت همين بس كه امير مؤمنان على علیه السلام مى فرمايد:«من وجد ماء و ترابا ثم افتقر فابعده اللَّه؛ هر كس آب و خاكى داشته باشد و با اين حال فقير باشد، خدا او را از رحمت خويش دور كند»[11] بديهى است اين گفتار بزرگ همانگونه كه درباره يك فرد صادق است در باره يك ملت نيز صدق مى كند، لذا اگر مردمى كه آب و خاك به قدر كافى دارند، باز هم نيازمند به ديگران باشند، مسلما از رحمت خدا دورند![12]

اینگونه است که پيشوايان ما هم اهميت زيادي به كشاورزي مي‌دادند تا حدي كه گفته مي‌شود امام علي علیه السلام آنقدر كشاورزي كرد كه از درآمد آن جمعا هزار برده را خريده و آزاد كرد. همچنين در احوال امام باقر علیه اسلام نقل شده است كه ايشان از كشاورزي به عنوان اطاعت امر خدا و عامل بي‌نيازي از غير ياد كرده است.[13]

هم چنین  در حديثى مى خوانيم كه از پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيدند: اى الاعمال خير؟ «بهترين اعمال كدام است»؟! فرمود: زرع يزرعه صاحبه واصلحه وادى حقه يوم حصاده؛زراعتى است كه انسان زراعت مى كند و آن را اصلاح و مرتب مى سازد و حق آن را نيز به هنگام درو كردن ادا مى نمايد»^[14]و نيز از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: الكيميائ الاكبر الزراعة «كيمياى بزرگ (كه گمشده بسيارى از مردم است) همان زراعت است»^[15]،[16]

در قرآن كريم مى خوانيم: « «هُوَ أَنشَأَكُمْ مِّنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا»؛ خداوند شما را از زمين آفريد و آبادانى آن را از شما خواسته است».^[17]در روايتى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى خوانيم: «من كان له أرض فليزرعها وإلّا فليؤدّها أخاه ...؛ هر كس زمينى دارد، در آن زراعت كند و گرنه به برادر (مؤمنش)بسپارد (تا روى آن كار كند) ...».^[18]،^[19] حتى از روايات اسلامى استفاده مى شود نه تنها اقدام شخصى به زراعت بسيار مطلوب است سرمايه گذارى در اين راه نيز مورد توجّه پيشوايان اسلام بوده است .^[20]

البته نباید فراموش نمود كشاورزى كشور، در رژيم گذشته مانند بسيارى ديگر از كشورهاى اسلامى به نابودى كشانده شد، ولى آن روز گوش شنوائى نبود كه فرياد آگاهان دلسوز را بشنود كه مى گفتند چرا شما محصولات كشاورزى را از خارج به قيمت بسيار گران خريدارى مى كنيد ولى حاضر نيستيد همان مبلغ و حتى كمتر از آن را به روستائيان ايران بدهيد تا به كار خود تشويق شوند و به شهرها جذب نگردند و روستاها را خالى و ويران نكنند.^[21]

سرانجام جامعه به  مصرف كننده خالص تك محصولى(اقتصاد نفتی)  تبديل شد كه ناچار بود درآمد عمده خود را از نفت بدست آورد، و به پاى فرآورده هاى صنعتى بيگانه و محصولات كشاورزى  آنها بريزد، و در انتظار روزى بنشيند كه نفت تمام شود و باتمام شدن آن همه چيز مملكت تمام گردد!^[22]

لیکن پس از حیات چهل سالۀ نظام شکوهمند انقلاب اسلامی، ديگر هيچ عذرى براى تعلل و بازگشت به يك نظام صحيح اقتصادى باقى نمانده و توجّه به اين حقيقت كه حتّى در دنياى امروز پايه اصلى اقتصاد تولیدی، كشاورزى و توليدات كشاورزى است؛ باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد  چرا كه تنها ثروت طبيعى و فناناپذير و دائمى كه هميشه مى توان روى آن حساب كرد همين ثروت است.^[23] زیرا تمام معادن و منابع زير زمينى ممكن است يك روز تمام شوند ولى كشاورزى چنين نيست، هم چنانکه كشاورزى ضرورى ترين وسيله زندگى يعنى غذاى انسان را تهيه مى كند، در حالى كه منابع ديگر اینگونه نیست.^[24]

همۀ این امور بیانگر عمق نگاه اسلام است به نحوی که  معطّل گذاشتن زمينِ كشاورزى  در اموزه های دینی  مجاز نيست، زيرا باير گذاشتن زمين هاى حاصلخيز نوعى خارج كردن اموال از چرخه توليد است.^[25]به ویژه آنکه كشاورزي گنجي است كه برخلاف همه‌ي انرژي‌ها تمام نمي‌شود  لذا امروزه درآمدهای کلان از این گنج های پنهان حاصل می شود از آن جهت که  هميشه قابل از سرگيري دوباره است و هر كشوري بايد بيشترين توجهات خود را به منابع و درآمد كشاورزي معطوف كند[26]

 لذا دولتمردان نظام اسلامی به ویژه وزارت جهاد کشاورزی اگر برای این بخش اهمیت بیشتری قائل شود اقتصاد مولد را رقم خواهد زد و نظام اسلامی  از درآمد و منابع غنی و قوی برخوردار خواهد بود.[27]

باید جلوی واردات بی رویه محصولات کشاورزی گرفته شود

توجّه به اين نكته  نهايت اهميّت را دارد كه ظرفیت های بی بدیل کشور  بر عکس آنچه در زمان طاغوت تبليغ مى شد يكى از آماده ترين كشورهاى جهان براى كشاورزى است و مى تواند نه تنها انواع فرآورده هاى كشاورزى را براى جمعيت كثير خود فراهم سازد بلكه صادر كنندگان عمده نيز باشد.بطوريكه كارشناسان مى گويند بيش از چهارده ميليون هكتار! زمين آباد زير كشت داريم، و بيش از دو برابر آن زمين موات قابل احيا براى كشاورزى![28]

 اولین مسأله عدالت، رعایت عدالت برای کشاورزان است.[29] لذا دولت باید با وضع مقررات و قوانينى از واردات كالاهايى كه به ضرر جامعه است مانند كالاهایی كه ورود آنها به بازار باعث تضعيف، بخش كشاورزى  مى شود،جلوگيرى نمايد يا آن را محدود سازد.[30]

حال آنکه در واقع می بینیم ظلم بزرگی بخش کشاورزی را تهدید می کند که واردات بی رویه یکی از این ظلم ها به شمار می آید و باید مانع واردات بی رویه شد.[31]  همچنان که رهبر عزیز انقلاب اسلامی فرمودند باید مانع ورود میوه های تجملاتی به کشور شد خوشبختانه کشور ما از تمامی منابع غنی و قوی برخوردار است و تمامی میوه ها در چهار فصل در کشور وجود دارد و نیازی به واردات نیست.[32]

باید دانست واردات باعث لطمه خوردن به كشاورزان مي‌شود؛ هم چنین اگر بنا باشد واردات بی‌رویه همچنان ادامه داشته باشد، منجر به وابستگی‌های اقتصادی خواهد شد و نتیجه وابستگی اقتصادی نیز چیزی جز وابستگی سیاسی و فرهنگی نیست. [33]

در صورتی که  ایران كشوري است كه در تمام سال هر ميوه و هر محصولي را در سطح آن مي‌توان يافت. پس چرا همين محصولات را از خارج وارد كنيم.[34]به راستی چرا باید در کشوری که در تمام سال می‌تواند تمام مواد غذایی و انواع میوه‌ها را تولید کند، این همه محصولات کشاورزی از خارج کشور وارد شود؟[35]

به راستی با حدود 50 ميليون هكتار زمين زراعتى که  ثروت عظيمى در اختيار داريم  كشاورزى وسيع و غنى و پربار مى توانيم داشته باشيم، آيا با اين حال شرم آور نيست كه وارد كننده عمده محصولات كشاورزى باشيم؟[36]

متأسفانه برخی با واردات بی رویه به آلاف و الوف می رسند، در این میان وزارت جهاد کشاورزی با همراهی وزارت صنعت، معدن و تجارت باید مصالح را در نظر بگیرند و مانع این واردات بی رویه شوند ما هرگز نیازی به واردات بی رویه میوه و نیز میوه های تجملاتی نداریم تا برخی از این طریق درآمدهای هنگفتی را بدست بیاورند.[37]

حذف دلالان در بازار کشاورزی در گرو تقویت زنجیره تولید

امروزه اغلب مردم راحت  طلب شده اند و به كارهاى واسطه  گرى  كه درآمد بيشتر و دردسر كمتر دارد و اشتغال زايى ندارد روى آورده اند.[38]لذا چالشی كه امروز جامعه ما و بسيارى از جوامع به آن گرفتارند این است كه سرمايه داران با پول نقد به سراغ توليدكنندگان عمدتاً روستايى مى روند و فرآورده هاى آنها را به ثمن بخس مى خرند، گاه نگه دارى مى كنند و در انتظار گران شدن هستند (كه مسئله احتكار نيز بر عمل واسطه گرى ناسالم اضافه مى شود) و گاه بلافاصله آن را به بازارهاى شهر منتقل ساخته و با سود بسيار آن را مى فروشند.[39]

حال آنکه اسلام به طفيلى گرى در جريان توليد كه توليد كننده را از مصرف كننده جدا سازد و گروهى بدون كارى مثبت و به صرف واسطه گرى سودى ببرند، روى خوش نشان نداده است. اين همان چيزى است كه در فقه به عنوان «بيع الحاضر للبادى» مطرح است.[40]

مشهور فقهاى اهل بيت عليهم السلام به كراهت اين عمل و جمعى ديگر از بزرگان به حرمت آن فتوا داده اند.[41] در روايتى از رسول خدا صلى الله عليه و آله آمده است كه فرمود: «لا يبيع حاضر لباد، والمسلمون يرزق اللَّه بعضهم من بعض ؛ شهرى اجناس روستايى را نفروشد؛ خداوند بعضى از مسلمانان را به وسيله بعضى ديگر روزى مى دهد».[42]،[43]

در واقع با حذف واسطه  يا لااقلّ كم شدن واسطه ها، هم توليد كننده روستايى سود بيشترى مى برد و هم اجناس، با قيمت مناسب ترى به دست مصرف كنندگان مى رسدو اینگونه چرخۀ تولید تقویت خواهد شد.[44]

از يونس بن عبدالرّحمن از ياران برجسته امام كاظم و امام رضا عليهما السلام، در تفسير سخن پيامبر «لا يبيعنّ حاضر لباد» آمده است: «؛ ميوه ها و انواع غلّات وقتى از آبادى ها به بازار مى آيد، جايز نيست بازاريان (واسطه ها) آنها را بخرند (و به مردم بفروشند). سزاوار است كه خود آنان بفروشند. البته پس از فروش بى واسطه روستائيان، اشكالى ندارد كه عدّه اى وارد عمل شوند و با انتقال اجناس از شهرى به شهر ديگر، دست به تجارت بزنند».[45]،[46]

با این تفاسیر می توان دریافت تنها باشعار و حرف آن چنان كه رسم بسيارى از سخنگويان راحت طلب است مشكل کشاورزان و تولید حل نمى شود.[47] بلکه به جاى ريختن پول هاى سرشار به جيب واسطه ها بايد با فراهم ساختن يك سيستم توزيع صحيح، پول را به کشاورزان  داد كه توليد گرند و نه واسطه و  دلالان  بيعار![48]

باید بر این مسأله تأکید کرد که تا مشكل واسطه‌گري حل نشود كشاورزي جايگاه خود را پيدا نمي‌كند؛ یكي از نكات مهم محروميت كشاورزان از سود است. فقط بیست درصد اين سود به كشاورزان مي‌رسد در حالي كه هشتاد درصد بقيه نصيب دلالان مي‌شود. از قديم همين‌طور بود. اين معما هنوز حل نشده و بايد براي حل آن كاري جدي صورت گيرد. بنابراين تا اين مشكل حل نشود كشاورزي ما جايگاه خود را پيدا نمي‌كند و همين‌طور اين امر باعث مهاجرت روستاييان به شهر و كاهش تمايل به كشاورزي مي‌شود. تداوم اين روند ظلم بزرگي به كشاورزان است.[49]

  برخی مفت خوران که به عنوان دلال در بخش کشاورزی فعالیت می کنند خسارت بسیاری سنگین را به این قشر زحمتکش وارد کرده اند[50] زیرا ماهیت ذاتی واسطه گری به  به زيان فروشنده اصلى و توليدكنندگان و همچنين مصرف كنندگان ودر نهایت مغایر با اصل کلیدی اقصاد تولیدی است.[51] که وزارت جهاد کشاورزی باید مانع فعالیت این گروه شود. [52]

خودكفايي در توليد محصولات كشاورزي؛ لازمه تحقق اقتصاد تولیدی

رسيدن به استقلال اقتصادى و خودكفايى  از مهمترین اهداف و انگيزه هاى مهم و اساسى «توليد» به شمار مى رود.[53] و از جمله شاخص هاى رشد و توسعه اقتصاد تولید محور يك جامعه، خودكفايى در توليدات استراتژيك هم چون محصولات کشاورزی است.[54] از سوی دیگر «وابستگى اقتصادى» سبب بدترين نوع سلطه بيگانگان است، زيرا به دنبال خود، وابستگى سياسى و فرهنگى را بر جامعه تحميل مى كند. امروزه رهايى از سلطه اقتصادىِ قدرت هاى جهانى، بدون سرمايه گذارىِ جدى در بخش توليد فرآورده هاى [55]كشاورزى   ممكن نيست. جامعه اسلامى زمانى مى تواند به عزت و سربلندى نايل شود كه بتواند قبل از هر چيز در بخش توليد دست كم در سطح توليدات مواد غذايى به خودكفايى برسد.[56] چرا كه كشورهاى نيرومند، معمولًا اصرار دارند ديگران را عقب نگاه دارند تا از اين طريق بازارهاى پر رونقى براى محصولات خود فراهم سازند.^[57]

قابل توجه اينكه يكى از مسئولان امور كشاورزى آمريكا در اين زمينه مى گويد:«من معتقدم كه سلاح غذا، امروز، نيرومندترين سلاحى است كه ما در اختيار داريم و ظرف بيست سال آينده هم، چنين خواهد بود. مادامى كه ديگر كشورها در نيازهاى غذايى خود وابسته به آمريكا هستند، در ايجاد مشكلات براى ما درنگ خواهند كرد».[58]،[59]

و به همين دليل رسيدن به حد خودكفايى در تولیدات كشاورزى نه تنها ضامن استقلال اقتصادى است كه استقلال سياسى نيز تا حد زيادى به آن مربوط است.^[60]

طرح این مطالبه در حالی است که ایران اسلامی از تونایی و استعداد نیروی انسانی و منابع طبیعی بسیار بالایی برخوردار است و همچنان که در بخش گندم ثابت کردیم و به خودکفایی رسیدیم امروز نیز می توانیم در بخش برنج و دیگر بخش های کشاورزی این موفقیت را بدست آوریم تا هرگز تحریم های اقتصادی و سیاسی به مردم ما فشار وارد نکند.^[61]

اهتمام مسئولان به گسترش خودکفایی در محصولات کشاورزی،  اقتصاد مولد را محقق خواهد ساخت و تأمين فرآورده هاى مورد نياز يك ملت را رقم خواهد زد است، و به تعبير گوياتر استقلال اقتصادى و ترك هرگونه وابستگى را موجب خواهد شد.[62]

و به راستی بهترين خط اقتصادى براى ما و همه ملل آزاده جهان كه مى خواهد زير سلطه هيچ ابرقدرتى نباشند، همان  خط معروف نه شرقى و نه غربى  است خطى كه ما را به ترك هر گونه وابستگى دعوت مى كند، خطى كه ما را بسوى خودكفائى  در تمام زمينه ها پيش مى برد، خلاصه خطى كه به ما اجازه مى دهد خودمان باشيم، و نه بيگانه از خود.[63]

ما بهترين راه رسيدن به خط را در اقتصاد تولید محور مى دانيم، اقتصادى كه تمام ويژگي هاى ضد استعمارى در آن نمايان است و از هر گونه گرايشى به اقتصادهاى استعمارى شرق و غرب خالى است.[64]

نرخ مطلوب خرید تضمینی؛ زمینه ساز افزایش تولید در محصولات کشاورزی

تأسف آور است که در زمانی برخی اقلام کشاورزی با قیمت‌های بسیار سنگینی وارد کشور می‌شود؛ ولی از قشر کشاورز همان کالا را با قیمت ارزان خریداری می‌کنند که این روش بسیار ناپسند تا کنون ادامه دارد که باید جلوی آن را گرفت؛ زیرا این روش سبب تضعیف کشاورزان و امر تولید می‌شود.[65]

لذا ناراحتی و گلایه جدی ما به دولت این است که چرا بعضی محصولات را با قیمت‌های بالا از تولیدکنندگان خارجی می‌خرید؟ حال آنکه همان محصول را با یک سوم قیمت از کشاورزان داخلی می‌خرید. اگر هر قیمتی برای تولیدکنندگان خارجی می‌پردازید، باید همان قیمت را برای کشاورزان داخلی بپردازید.[66]

بنابراین تضمين خريد محصولات كشاورزى به قيمت خوب یعنی قيمتى كه كشاورزان را دلگرم و بى نياز و مكفى المؤنة سازد از جمله وظایف راهبردی وزارت جهاد کشاورزی برای کسب رضایت کشاورزان زحمتکش و ارتقای تولید محوری در جامعۀ اسلامی است. ^[67]

آموزش محوری ؛ گام بنیادین در  تولید گرایی و افزایش بهره وری در بخش کشاورزی

شکی نیست که احياى كشاوررزى بايد از اولويّت فوق العاده اى برخوردار باشد و حتى آن رشته از صنايع كه در ارتباط با امر كشاورزى است بايد مشمول اين اولويّت باشند.^[68]

اینگونه است که تمام ملت هاى دنيا كوشش مى كنند كه صنعت كشاورزى  خود را تا سر حد امكان توسعه دهند و از صنايع مدرن براى اين توسعه كمك گيرند.^[69] نياز به اين امر ، تا آن حد اساسى است كه گاه كشورهاى به اصطلاح  ابر قدرت همچون روسيه براى رفع نيازمندى خود در اين زمينه ناچار مى شوند با دادن امتيازهاى سياسى، دست نياز خود را به سوى كشورهايى كه درست در قطب مخالفند دراز كنند!^[70]

نهادهای مسئول هم چون وزارت جهاد کشاورزی باید همۀ سعی و تلاش خود را به کار گیرند تا  کشاورزان را از طریق رسانه آموزش دهند و آن ها را به سوی استفاده از صنعت روز در بخش کشاورزی تشویق کنند تا حتی یک قطره از آب و یا یک وجب از خاک را هدر ندهند و از آن به خوبی بهره بگیرند.^[71]

بايد سعي كرد كشاورزان را به سوي كشاورزي صنعتي سوق داد تا بدين وسيله كيفيت و كميت محصولات افزايش يابد و نمي‌توان به اين مقصود رسيد مگر به وسيله‌ي آموزش و از طريق وسائل ارتباط جمعي و اعطاي امكانات در اختيار كشاورزان که مسئولان امر باید در این راستا حرکت کنند.^[72]

صادرات محصولات کشاورزی؛ راهکار عملی در حمایت از  اقتصاد تولیدی

بدیهی است بسيارى از توليدات كشاورزى  است كه ممكن است در محل توليد قابل جذب نباشد و بايد آنها را جمع آورى كرده در بازارهاى دنيا عرضه كرد، لذا باید گروهى با نظارت متولیان امر به ویژه وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت با همراهی وزارت امور خارجه،  كار صادرات را در عرصه های بین المللی به عهده بگيرند و اين گروه همان تجارند به خصوص در محصولاتى كه حفظ و ذخيره و نگه دارى آنها احتياج به انبارهاى مجهز دارد كه از عهده توليد كنندگان خارج است. تجار در اين سه امر نقش مهمى دارند.[73]

به همين دليل دولت باید براى نظارت بر امر تجارت و حتى كمك به تجار و دادن سرمايه هاى لازم به آنها براى انجام صادرات كه در واقع كار كشاورزان را تكميل مى كند اهتمام ورزد.[74]

در این زمینه می توان به تدوین استاندارد غذای حلال اشاره کرد که  اقدامی بسیار ارزنده است؛ اگر چه این کار  دیر انجام شده، اما در تقویت اقتصاد تولیدی نقش موثری ایفا خواهد کرد.[75]

ضرورت سرمایه گذاری در بخش کشاورزی

واقعیت این است که بسیاری از ثروت‌ها مانند نفت و گاز و ... تمام می‌شوند و محصولات گشاورزی این گونه نیستند و هر سال تجدید شده و افزایش پیدا می‌کنند. بر همین اساس هر کشوری باید بیشترین سرمایه‌گذاری را در بخش کشاروزی انجام دهد و این عرصه می‌تواند نیاز‌های اولیه بشر را برآورده کند.^[76]

لذا باید هر کشوری بیشترین و بهترین منابع در آمدی خود را به کشاورزی اختصاص دهد؛ زیرا آنچه که نخستین نیاز انسان را برآورده می کند کشاورزی است و امروز بسیاری از داروها و مواد غذایی از طریق گیاهان بدست می آید که تاکنون یک صدم این منابع در جهان کشف شده است. ^[77]

سخن آخر: (توصیه معظم له به وزیر جهاد کشاورزی)

 در خاتمه خطاب به وزیر محترم جهاد کشاورزی می گوئیم؛ اسم شما جهاد است، باید با جهاد و کوشش عمیق ، معضلات متعدد کشاورزان را برطرف کنید. ^[78] لذا مسائل و مشکلات مندرج در این نگاشته  را جدی بگیرید تا عده ای مفت خور دسترنج کشاورزان را به یغما نبرند.^[79]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir