بازخوانی درس ها ی قیام عاشورا از منظر معظم له

عاشورا با تمام شكوه و عظمتش فرا مى‌رسد و خون تازه‌اى در عروق همگان، مخصوصاً عاشقان مكتب حسينى به جريان مى‌اندازد.[1]

پيام هاى عاشورا همه شنيدنى است ،[2] و صحنه كربلا همه درسها را در خود نهفته دارد،[3] لذا نهضیت حسینی در طول تاريخ به مثابه كلاس هاى درس براى توده هاى مردم بوده است [4]؛ در این میان ملّت مسلمان ما بلكه غير مسلمانان، بسيارى از درس‌ها را از مكتب سالار شهيدان كربلا آموخته‌اند و باز هم درس‌هاى بيشترى در اين دانشگاه بزرگ ايثار و شهادت خواهند آموخت.[5]

دفاع از حقانیت امامت و ولایت ؛ مهمترین درس قیام عاشورا

گفتنی است رسول اكرم صلى الله عليه و آله براى ادامه خطّ حاكميّت صالحان به فرمان الهى در روز عيد غدير خم، على عليه السلام را به جانشينى خود و امامت مردم پس از خويش منصوب كرد[6]، لیکن پس از رحلت پیامبر اکرم صلى الله عليه و آله، رهبرى امّت اسلامى در جايگاه اصلى خويش قرار نگرفت و اميرمؤمنان على عليه السلام را از خلافت دور نگه داشتند.[7]

اگر چه آن حضرت در سال 35 هجرى در يك بيعت عمومى به خلافت ظاهرى رسيد و در مسير اقامه قسط و عدل و احياى ارزش هاى دينى تلاش كرد، ولى زخم هاى بر جاى مانده از دوران گذشته و حوادث سخت و شكننده دوران خلافت و در نهايت شهادت مولا عليه السلام، سبب شد كه على عليه السلام به تمام اهداف والاى خويش دست نيابد.[8]

هم چنین توطئه هاى معاويه چه در عصر اميرمؤمنان على عليه السلام و چه در عصر خلافت كوتاه امام حسن عليه السلام و تلاش هاى جبهه نفاق براى «تضعيف خطّ علوى» و ناآگاهى جمعى از مردم و دنيازدگى گروه ديگر، بار ديگر سنگ آسياى خلافت را از محورش خارج ساخت و اين بار دشمنان قسم خورده حاكميّت اسلام راستين، بر اريكه قدرت قرار گرفتند![9]

امام حسين عليه السلام كه شايسته و وارث حاكميّت نبوى و علوى و رهبر معنوى امّت اسلامى بود، براى احياى ارزش هاى اسلامى و بسط قسط و عدل و مبارزه با ستمگران به هدف تشكيل حكومت اسلامى به پا خاست.[10] آن حضرت  علاوه بر آن كه يزيد را شايسته اين جايگاه والا نمى دانست، به شايستگى خود نسبت به امر ولايت و حاكميّت اسلامى تصريح مى كند.[11]

امام عليه السلام در خطبه اى با صراحت هدف از تلاش و تكاپوى خويش را چنين بيان مى كند:«اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ إِنَّهُ لَمْ يَكُنْ مَا كَانَ مِنَّا تَنافُساً فِي سُلْطانٍ...؛؛ خداوندا! تو مى دانى كه آنچه از ما (در طريق تلاش براى بسيج مردم) صورت گرفت، به خاطر رقابت در امر زمامدارى و يا به چنگ آوردن ثروت و مال نبود، بلكه هدف ما آن است كه نشانه هاى دين تو را آشكار سازيم و اصلاح و درستى را در همه بلاد بر ملا كنيم تا بندگان مظلومت آسوده باشند و فرايض و سنّت ها و احكامت مورد عمل قرار گيرد».[12]،[13]

و نیز به دنبال نامه هاى متعدّد مردم كوفه و اعلام آمادگى براى پذيرش رهبرى امام عليه السلام، آن حضرت نامه اى در پاسخ به آنان نوشت: «به جانم سوگند! امام و پيشوا تنها كسى است كه به كتاب خدا عمل كند و عدل و داد را بر پا دارد، دين حق را پذيرفته و خود را وقف راه خدا كند».[14]

سخن امام عليه السلام تأكيدى است بر شايستگى خود جهت امامت و رهبرى و عدم لياقت حاكم شام كه نه به كتاب خدا عمل مى كند و نه عدل و داد را بر پا مى دارد و نه خود را وقف راه خدا مى كند كه اين خود قرينه اى است بر عزم امام جهت پذيرش امامت و خلافت مسلمين و برپايى عدل و داد.[15]

و یا مطابق روايتى امام عليه السلام  در خطبه ای در برابر لشكر حرّ فرمود:«اى مردم! من فرزند دختر رسول خدايم، ما به ولايت اين امور بر شما (امامت بر مسلمين) از اين مدّعيان دروغين كه در ميانتان به ظلم و ستم و تجاوز رفتار مى كنند سزاوارتريم....».[16]

همه اينها علاوه بر مواردى است كه امام حسين عليه السلام در حيات معاويه آنگاه كه مسأله ولايتعهدى يزيد مطرح شد به شايستگى خويش بر امر خلافت تأكيد ورزيد.[17] با این تفاسیر دفاع از امامت و  ولايت مهمترین درس قیام عاشورا است كه در سخنان  حضرت سیدالشهدا(علیه السلام) موج مى زند.[18]

درس عینیت دیانت و سیاست؛ در پرتو عاشورا

پيغمبران بزرگ الهى و امامان معصومین سعى داشتند كه قبل از هر چيز حكومت عادلانه اى برقرار كنند تا اصلاح مردم در سايه آن ميسّر شود. آنها كه تصور مى كنند سياست از ديانت جداست سخت در اشتباهند،[19] مگر ممكن است دين از سياست جدا شود؟ حكومت منهاى دين حكومتى ظالمانه، و دين بدون حكومت، دينى بسيار كم ثمر خواهد بود.[20]  از سوی دیگر  ترويج ديانت بدون اصلاح حكومت امكان پذير نيست و به همين دليل [21] يكى از مهم ترين اهداف قيام امام حسين عليه السلام تشكيل حكومت اسلامى بود[22]

آری آن حضرت قصد تشكيل حكومت اسلامى داشت [23]، و با هدف احياى دين خدا قيام و حركت خويش را آغاز كرد تا در مرحله نخست اگر ممكن است با تشكيل حكومت اسلامى و در غير اين صورت، با شهادت خود و يارانش به مقصود بزرگ خود برسد.[24]

از نمودهاى تلاش امام حسين عليه السلام براى تشكيل حكومت اسلامى، پاسخ به دعوت [25]كوفيان جهت پذيرش رهبرى قيام بر ضدّ حكومت نامشروع يزيد است.[26]

لذا می گوئیم آنها كه مدّعى جدايى دين از سياست اند، نه معناى سياست را فهميده اند و نه دين و برنامه هاى آن را به درستى شناخته اند.[27]

حماسه آفرینی ، ایجاد جنبش های مردمی و بیداری اسلامی؛ درس مهم قیام عاشورا

عاشورا به صورت يك حماسه ظهور كرد؛ و در قرن اخير نیز بار ديگر چهره آغازين خود را بازيافت،و در ميان سيل اشك و آه عاشقان مكتب حسينى، روح حماسى خود را نيز آشكار ساخت و توده هاى مسلمين  و جنبش های آزادی بخش و موج بیداری اسلامی را به حركت درآورد.[28]

شعارهاى انقلابى «هيهات منّا الذلّة» و «إنّ الحياة عقيدة و جهاد» كه برگرفته از تاريخ كربلا بود،[29] نشان می دهد به حق عاشورا يك حماسه بود.[30]

يادآورى دلاورى ها و شجاعت ها و ايثارهاى سيّدالشّهدا امام حسين عليه السلام و ياران باوفاى او در كربلا حاکی از این مسأله است که عاشورا است كه اسلام را زنده نگه داشته است، و هر سال خون تازه اى در عروق اسلام جارى مى سازد.[31]

از این جهت قيام عاشورا علاوه بر آن كه به احياى دين خدا كمك كرد، و موجب رشد و شكوفايى درخت اسلام شد، باعث بيدارى امّت اسلامى گشت و روح شهادت طلبى و شجاعت را در مسلمانان دميد و درس فداكارى و ايثار را به بشر آموخت و دستگاه خلافت اموى را با خطرات جدّى روبرو ساخت و سبب قيام ها و نهضت هاى خونينى گرديد كه در كوتاه مدّت به سقوط خلافت آل ابوسفيان و در درازمدّت به برچيده شدن خلافت بنى اميّه انجاميد.[32]

انقلاب اسلامی ایران ؛ تداوم نهضت  عاشورا

اینگونه است که ابعاد حماسه كربلا در انقلاب اسلامى و نداى «كلّ أرض كربلا» و «كلّ يوم عاشورا» در فضاى كشورهاى اسلامى طنين انداز شد.[33]

با این تفاسیر انقلاب اسلامی ایران را باید تداوم  قیام عاشورا دانست؛ به نحوی  ما با چشم خود شاهد و ناظر پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و حركت ميليونها نفر مسلمان بيدار در ايام عاشوراى حسينى براى ريشه كن ساختن كاخ ظلم و استبداد و استعمار بوديم.[34]

ما با چشم خود ديديم كه اين نسل فداكار كه درس خويش را در مكتب امام [35] حسين (علیه السلام) و نهضت عاشوراى او خوانده بود چگونه با دست خالى از هر گونه سلاح قدرتمندترين سلاطين جبار را از تخت خود پائين كشيده اند.[36]

آرى ما با چشم ديديم چگونه خون حسين در عروق آنها به جريان افتاد و تمام محاسبات سياسى و نظامى ابرقدرتها را بر هم زد.آيا اين پيروزى حسين ع و يارانش نبود كه توانستند بعد از 13 قرن چنان قدرت نمايى كنند؟.[37]

قیام عاشورا؛ درس راهبردی استکبار ستیزی و عدم سازش با دشمنان

امام حسين عليه السلام به خاطر مصالح اسلام و مسلمين جنگيد، و شهيد شد.[38] از جمله خطبه هاى امام حسين عليه السلام حتی قبل از حکومت یزید این است که فرمودند:[39]« شما نه در حدّ منزلت و جايگاه خود عمل مى كنيد و نه كسانى را كه در آن حد عمل مى كنند، مورد حمايت قرار مى دهيد و با سهل انگارى و سازش با ستمكاران، خود را آسوده خاطر نگه مى داريد».[40]

فراز فوق  به خوبى نشان مى دهد كه امام عليه السلام در طول دوران حكومت معاويه، و قبل از يزيد نيز هرگز خاموش نبود. سكوت را در برابر آن ظالم بيدادگر مجاز نمى شمرد و خطرات سنگين اين كار را به جان مى خريد![41]

او پيوسته در بيدار ساختن مردم به خصوص نخبگان امّت تلاش مى كرد و همه را براى قيام بر ضدّ آن حكومت غير اسلامى كه در رأس آن بقاياى عصر جاهليت يعنى فرزند ابوسفيان بود فرا مى خواند.[42]

لذا وقتی عبداللَّه بن عمر رو به امام كرد و عرض كرد:«اى اباعبداللَّه! از تصميمى كه گرفته اى، دست بردار و از همين جا به مدينه بازگرد و با اين گروه از درِ سازش درآى »[43]آن حضرت فرمود: أُفٍّ لِهذَا  الْكَلامِ أَبَداً ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ!...؛ براى هميشه تا آنگاه كه آسمان و زمين پابرجاست، نفرين بر اين سخن باد!».[44]

در برخى از نوشته ها آمده است كه: «ابن عبّاس» خدمت امام عليه السلام آمد و حضرت را به بيعت با يزيد و سازش با بنى اميّه توصيه كرد! امام عليه السلام فرمود:«هَيْهاتَ هَيْهاتَ يَا ابْنَ عَبَّاسِ إِنَّ الْقَوْمَ لَنْ يَتْرُكوُني ...؛هيهات! هيهات! اى ابن عبّاس! اينان دست از من برنخواهند داشت و هر جا باشم به من دست خواهند يافت تا به اجبار بيعت كرده و مرا به قتل برسانند. به خدا سوگند! ...من به همان راهى كه پيامبر صلى الله عليه و آله مرا بدان مأمور ساخته است، خواهم رفت، ما از آن خداييم و به سوى او باز مى گرديم(و هر چه پيش آيد از آن باك نداريم)».^[45]

هم چنین امام حسين عليه السلام در نامه هایی كه ظاهراً خطاب به مردم كوفه، امّا در حقيقت مخاطب آن همه انسان هاى آزاده جهان است پيام رسول اللَّه صلى الله عليه و آله را در استکبار ستیزی و مبارزه با ظلم و ستم و بى عدالتى بيان مى كند، و ضمن اعلان هدف قيامش، همه را به همكارى در اين مبارزه دعوت مى كند.[46] آری قیام عاشورا درس شجاعت ، ايمان و ظلم ستيزى و سازش ناپذیری به ما آموخت [47] که اين مبارزه در همه اعصار و قرون ادامه دارد.[48]

سخن آخر

در خاتمه باید گفت، اگر معتقديم كه هر روز عاشورا و هر سرزمين كربلاست، بايد اين شعار امام حسين عليه السلام و ساير شعارها و اهداف آن حضرت را در تمام سرزمين ها در طول تاريخ تحقّق ببخشيم.^[49]

 همگان سعى كنند با درس‌هاى مهم اين قيام مقدس و اهداف آن، بيشتر آشنا شوند و آن را سرمشق زندگى خود قرار دهند تا از شور و شر دنياى مادى و نقشه‌هاى ظالمان در امان بمانند.^[50]

 

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir