راهبردها و راهکارهای احیاء تولید در اقتصاد مقاومتی از منظر معظم له

جامعه اسلامى زمانى مى تواند به عزت و سربلندى نايل شود كه بتواند قبل از هر چيز در بخش توليدبه خودكفايى برسد.[1] زیرا «وابستگى اقتصادى» سبب بدترين نوع سلطه بيگانگان است و به دنبال خود، وابستگى سياسى و فرهنگى را بر جامعه تحميل مى كند. امروزه رهايى از سلطه اقتصادى قدرت هاى جهانى، بدون سرمايه گذارى جدى در بخش توليد ممکن نیست.[2]
باید دانست از ديدگاه اسلام، نياز و وابستگى  به ديگران اسارت مى آورد، اميرمؤمنان على عليه السلام مى فرمايد:«احتج إلى من شئت، تكن أسيره واستغن عمن شئت تكن نظيره ؛ به هر كس نيازمند باشى، برده و اسير او هستى و از هر كس بى نيازى بجويى، همانند او خواهى بود».[3]
 از سوی دیگر در جهان امروز قدرت هاى بزرگ براى تسليم كردن كشورهاى جهان سوم در برابر خواسته هاى نامشروع خويش، از نياز و وابستگى اقتصادى آنها به خودشان، به عنوان حربه اى نيرومند استفاده مى كنند و از اين را ه، آنها را در امور سياسى و فرهنگى نيز به خودشان وابسته مى سازند.[4]
حال اقتصاد مقاومتی تنها راه برون رفت از این چالش است،[5] و باید یکی از ارکان اقتصاد مقاومتی، یعنی رونق تولید داخلی را مورد نظر قرار داد؛ زیرا اگر تولید داخلی تقویت شود، مشکل مهمی نخواهیم داشت و حتی تحریم ها هم موثر نمی شود.[6]
لزوم بهره گیری هدفمند از تکنولوژي و ابزار توليد
بدیهی است اقتصاد به نوبه خود تحت تأثير ابزار توليد و دگرگونى آن است.[7]زیرا ابزار چرخ هاى اقتصاد را به حركت در می آورد، و زمينه كار بيشتر و منفعت كارگر را به صورت كاملترى تأمين می کند.[8]هم چنین ابزار، راندمان كار را بالا مى برد ؛ بنابراين هنگامى كه حاصل كار افزايش يافت تعلق سهمى به ابزار غير قابل انكار است.[9]
به عبارت ساده فرض كنيم انسانى با دست خالى و يا تنها بوسيله يك بيل ساده مى تواند در روز مقدارى از زمين را شخم كند، اما رفيقش گاو آهنى در اختيار او مى گذارد كه با آن مى تواند چند برابر اين زمين را شخم كند، بدون شك اين ابزار بازده كار او را بالا برده است،[10] زيرا با توليد ماشين آلات كاملتر استفاده از ماشينهاى قديمى مقرون به صرفه نيست.[11]
در اقتصاد سرمايه دارى، انسان وسيله اى است در خدمت توليد، و (كارگر) همپايه ديگر ابزار، ديده مى شود؛ ولى در سيستم اقتصادى اسلام، محوريت با انسان (كارگر) است و «ابزارتوليد» وسيله اى در خدمت اوست، لذا بهره انسان در مقام توزيع، بسى بالاتر از بهره «ابزار توليد» است.[12]،[13]
لذانباید اساس را بر مبنای«ابزار» قرار داد و «كار» را عامل درجه دو به شمار آورد، آنچنان كه نظام سرمايه دارى مى گويد، زیرا نتيجه اين مى شود كه درآمد حاصل از كارگاه­هاى كوچك يا بزرگ آن چنان تقسيم می شودكه مثلا هشتاد درصدبه ابزار و سرمايه تعلق گيرد و تنها 20 درصد به نيروى انسانى تعلق می گیرد، در چنين صورتى مسلماً جامعه دو قطبى خواهد شد، ولى اگر قضيه را عكس كنيم، بيشترين حق را براى كار، و حق عادلانه اى را نيز براى ابزار و سرمايه قبول كنيم، در اين صورت هرگز جامعه دو قطبى نخواهد شد، و كارگر نیز استثمار نمى شود.[14]
به هر حال انكار سهم ابزار، ركود اقتصادى و فرار از هر گونه سرمايه گذارى بخش خصوصى را به همراه خواهد داشت و اين خود عامل بيكارى، تورم، کاهش تولید و بالا رفتن مصرف است.[15]
از این جهت كسى كه برخوردار از ابزار توليد در يكى از زمينه هاى اقتصادى است اگر آن را معطل بگذارد در صورتى كه توليد آن كالا از نيازهاى ضرورى جامعه و پرداختن به آن حرفه از واجبات كفايى باشد حكومت اسلامى براى حفظ نظام اقتصادى او را ملزم به اخذ اجرة المثل كرده، ابزار را در اختيار شخص ديگرى مى گذارد.[16]
جلوگيری از خروج ارز؛ راهبرد بنیادین در تقویت تولید
اسلام به هر سوالی پاسخ می دهد و هیچ بن بستی در مسایل اسلامی وجود ندارد؛ لذا اهمیت رعایت اصول اسلامی در نظام اسلامی باید در همه روابط کاری مورد نظر قرار گیرید[17].
که از جمله آن می توان به جلوگیری از خروج ارز به عنوان یکی ازراهبردهای تقویت تولید ملی در اقتصاد مقاومتی اشاره کرد،[18] زیرا روابط اقتصادی در کشور باید به تولید ختم شود . [19]
بدیهی است پيامدهاى منفى خروج ارز، مخصوصاً هنگامى كه معادل آن چيز با ارزشى وارد كشور نشود، بر هيچ انسان آگاه و مطلعى پوشيده نيست، به ويژه اگر اين سرمايه كلان به جيب دشمنان در حال جنگ با اسلام و مسلمين واريز شود، طبعاً هر مقدار كه مبلغ ارز خارج شده بالاتر رود، خطرات آن هم بيشتر مى باشد.[20]
متأسفانه در وضعیت کنونی شاهدیم که به مقدار زيادى ارز و بودجه مملكت اسلامى از كشور خارج شده، بدون اينكه صنعتى وارد كشور شود، يا حرفه توليدى به راه افتد،[21] که در واقع موجب تعطيلى بعضى از توليدى ها و مراکز صنعتی كه تعدادى نيروى كارگر داشته، شده است. [22]
كمترين اثرى كه خروج اين ارزها دارد اين است كه رقم مهمى از ذخاير ملى اين كشورها را به باد مى دهد، و مانع هر گونه پس انداز، و تشكيل سرمايه هاى بزرگ و بالاخره ارتقای تولید می شود ، در صورتی که زندگی مردم باید به سوی ساده زیستی سوق داده شود که در این بین نقش رسانه در روشنگری از پیامدهای تجمل پرستی غیر قابل انکار است.[23]
در این میان دولت باید با ایجاد راه کارهای عملی جلوی خروج ارز از کشور را بگیرد.[24]
خرید کالای ایرانی ؛احسن الحال اقتصادی
دنياى امروز به دو بخش تقسيم شده اقليتى به صورت «توليد كننده» و اكثريتى به صورت «مصرف كننده»؛ بدین نحو که توليدات صنايع برخى از كشورها بيش از نياز داخلى آنهاست. اين كشورها در جستجوى بازار مصرف براى كالاهاى خويش هستند. گاه چند كشور توليدكننده، كشور خاصى را براى صادر كردن كالاهاى خود در نظر مى گيرند، و براى تسلط بر بازار آن كشور با يكديگر به جنگ مى پردازند، تا كالايى كه با هزينه كم توليد كرده اند به صدها برابر قيمت فروخته، و از اين راه كيسه خود را پر كنند.[25]دليل آن نیز روشن است؛ اساس اقتصاد ناسالم و تمدن صنعتى و ماشينى غرب بر توسعه هر چه بيشتر صنايع سبك و سنگين قرار داد و شعار اصلى اين توسعه، «توليد بيشتر در زمان كوتاهتر و با هزينه كمتر» است.[26]
با این تفاسیر باید اذعان نمودمصرف کالاهای خارجی نوعی صیانت از اقتصاد بیگانگان است؛[27] در سوی دیگر مصرف کالاهای ایرانی باعث رونق کارخانه‌ها و مراکز تولیدی، افزایش اشتغال و کاهش مفاسد ناشی از بیکاری است که نشان دهندۀ اهمیت احسن الحال در عرصه های اقتصادی است.[28]
مدیریت انقلابی و کارآمد؛ لازمۀ رونق تولید  
ایران کشوری است که دارای انواع منابع است، کشور از معادن، کساورزی، تجارت، ترانزیت و مسائل دیگر بهره می برد اما مهم مدیریت است که باید مدیریت صحیحی باشد، مصائب اقتصادی باید به درستی مدیریت شود.[29]لذا تحقق سیاست های اقتصاد مقاومتی در گرو مدیریت صحیح متولیان هر بخش برای رونق تولید و صرفه جویی در منابع است.[30]
چنین مدیریتی که آخرت را هدف و دنيا را ابزار مى بيند در توليد و درآمد مشروع، در صورت برخوردارى از عوامل توليد، نظير نيروى انسانى، زمين، تكنولوژى و مديريت كارآمد، با رعايت موازين شرعى و پرداخت حقوق واجب و مستحب مالى و با قصد قربت، به توليد گسترده اقدام مى كند تا نيازمندى هاى بيشترى را از بندگان خدا مرتفع سازد و درجات بالاترى را در آخرت به دست آورد.[31]
سيره اقتصادى پيشوايان اسلام به ويژه اميرمؤمنان على عليه السلام و كار و تلاش اقتصادى فوق العاده و توليد و درآمد فراوان آن حضرت در دورانى كه خلافت ظاهرى را بر عهده نداشت با همين نگاه توجيه مى شود.[32]
بهره‌گیری از نیروی انسانی متعهد؛ تحقق مسیر «اقتصاد مقاومتی، تولید و اشتغال»
بدیهی است  سرمایه اصلی هر کشور نیروهای انسانی کارآمد، متعهد و متخصص است؛ زیرا نیروی انسانی منابع ثابتی هستند که می توان همیشه از آن ها در تمام موقعیت ها بهره گرفت.[33]
در شريعت اسلام انسان هاى تلاش­گر و مولد چون كشاورزان، صنعت گران و كارگران، از جايگاه و منزلت ارجمندى برخوردارند، تا آنجا كه كار و تلاش آنان عبادت خداوند شمرده مى شود.[34]،[35]
از ميان عوامل سه گانه توليد (نيروى انسانى ، منابع طبيعى و سرمايه)، نقش نيروى انسانى از اهميت و حساسيت ويژه اى برخوردار است به گونه اى كه بدون آن، هيچ يك از دو عامل ديگر به مرحله توليد نمى رسد، زيرا اين نيروى انسانى است كه مى تواند با خلاقيت فكرى و يا قدرت جسمى، مواد خام طبيعى را به صورت صحيح و بهينه، به مرحله توليد برساند و يا خدماتى را ارائه نمايد.[36]
اینگونه است که نظريه پردازان اقتصاد بر اين باورند كه منابع طبيعى، سرمايه هاى فيزيكى، تكنولوژى و نيروى انسانى، مجموعه عناصرى هستند كه در توليد و ايجاد كالا و خدمات، نقش اصلى را ايفا مى كنند، لیکن در اين ميان سرمايه انسانى و بهره ورى درست از آن، پايه اصلى ثروت ملت ها را تشكيل مى دهد.[37]،[38]
لذا این که جوانان پس از دانش آموختگی از دانشگاه تمایل زیاد به پشت میز نشینی دارند، نیاز اقتصادی کشور را تامین نمی کند زیرا در شرایط فعلی شغلی که چرخ تولید کشور را راه بیاندازد مورد نیاز است.[39]
لزوم اهتمام به تولید صادرات محور؛ جلوگیری از واردات بی رویه
بی تردید حكومت اسلامى، باید با وضع مقررات و قوانينى از توليد يا واردات كالاهايى كه به ضرر جامعه است مانند كالاهاى لوكس و غير ضروری كه موجب خروج سرمايه هاى ملى است و يا كالاهاى مفيدى كه ورود آنها به بازار باعث تضعيف، بخش كشاورزى يا توليدات داخلى مى شود، از توليد يا واردات چنين كالاهايى، جلوگيرى نمايد يا آن را محدود سازد،همچنين است كالاها يا كارهايى كه موجب سلطه بيگانگان مى شود.[40]زیرا مسلمانان بايد از هر كارى كه باعث تقويت دشمن مى شود بپرهيزند.[41]
جاى هیچ گونه ترديد نيست كه با رشد و پيشرفت صنايع و واحدهای تولیدی، توليد بيشترى در مدت كمتر صورت خواهد گرفت، و رقم بزرگى از اين محصولات، زايد بر احتياجات كشور فراهم خواهد شد لذا بايد به صورت «صادرات » به خارج فرستاده شود و در بازارهاى بيرون مصرف گردد.[42]
اهتمام به کیفیت در تولید؛ متضمن تحقق اقتصاد مقاومتی
«توسعه اقتصادى داراى مفهومى گسترده تر و همه جانبه ترى است كه علاوه بر رشد كمى، چگونگى تغييرات فنى و سازمانى در كيفيت انجام توليد و تخصيص منابع انسانى و مادى و كاهش نابرابرى و فقر را نيز شامل مى شود. بنابراين، توسعه اقتصادى علاوه بر افزايش توليد، شرايط مساعدى در ساختمان اجتماعى و اقتصادى جامعه فراهم مى آورد كه استمرار رشد اقتصادى را تضمين مى نمايد».[43]،[44]
از سوی دیگر اسلام دين اتقان و محكم كارى است و متأسفانه امروزه ما به اين دستور اسلام توجهى نكرده، و ضررهاى آن را هم ديده ايم، گويا اجانب و دورافتادگان از مكتب خاندان عصمت و طهارت بهتر به اين دستور عمل كرده اند، و ما هر روز شاهد پيشرفت و ترقى و استحكام مصنوعات آنها هستيم، و كار به جائى رسيده كه همه روى به وسائل ساخته شده خارجى ها كرده ايم و حتى بعضى وقتها خود كارگر ايرانى حاضر نيست وسيله اى را كه خود ساخته و توليد كرده مصرف كند، يعنى خود او هم مى داند چه كرده است!.[45]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت کار تولیدی و فراهم کردن فضای تولید موجبات رونق تولید، اشتغال و درآمدزایی خواهد شد و خودکفایی را برای کشور به همراه خواهد داشت.[46]
 اینکه ما همیشه در حال معامله باشیم ولی تولیدی انجام نشود سودی برای کشور ندارد؛باید کاری کنیم که همه چیز به سمت تولید حرکت کند؛ اگر این امر انجام شود، اقتصاد مقاومتی محقق می شود ولی اگر این  کار انجام نشود مشکلی از ما حل نخواهد شد.[47]

 

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir

 
[1] دائرة المعارف فقه مقارن، ج 2، ص 327.
[2] همان ؛ ص326.
[3]  بحارالانوار، ج 77، ص 420.
[4] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 2 ؛ ص327.
[5] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در جمع زائران و مجاوران بارگاه منور رضوی؛8/5/1395.
[6] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛6/11/1395.
[7] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 1 ؛ ص655.
[8] خطوط اقتصاد اسلامى ؛ ص84.
[9] همان ؛ ص80.
[10] همان ؛ ص79.
[11] همان ؛ ص80.
[12]  ر. ك: همان، ص 555-/ 557.
[13] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 2 ؛ ص317.
[14] خطوط اقتصاد اسلامى ؛ ص79.
[15] همان ؛ ص82.
[16] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 2 ؛ ص255.
[17] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رئیس سازمان بورس؛15/11/1395.
[18] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در رسانه ملی برنامه چشمه معرفت؛14/4/1395.
[19] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رئیس سازمان بورس؛15/11/1395.
[20] بازاريابى شبكه اى، ص: 56.
[21] همان ؛ ص137.
[22] همان؛ ص 138.
[23] همان؛ ص 138.
[24] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی درهمایش خیرین مدرسه ساز؛31/2/1388.
[25] از تو سوال مى كنند(مجموعه سوالات قرآنى از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله) ؛ ص66.
[26] اسرار عقب ماندگى شرق ؛ ص107.
[27] بیانات حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی؛ حرم حضرت معصومه(س)؛30/12/1395.
[28] همان.
[29] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار رؤسای اتاق های بازرگانی، تعاون و اصناف ایران؛1/12/1395.
[30] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در جمع زائران و مجاوران بارگاه منور رضوی؛8/5/1395.
[31] همان.
[32] همان.
[33] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در دیدار مسوولان و مدیران بخش های مختلف دانشگاه شریف؛7/2/1389.
[34]  ر. ك: مسند احمد، ج 3، ص 147؛ مستدرك الوسائل، ج 13، ص 460.
[35] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 2 ؛ ص330.
[36] همان.
[37]  ر. ك: توسعه اقتصادى در جهان، ج 1، ص 473.
[38] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 2 ؛ ص320.
[39] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در جمع زائران و مجاوران بارگاه منور رضوی؛8/5/1395.
[40] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 2 ؛ ص286.
[41] استفتاءات جديد ؛ ج 1 ؛ ص348.
[42] اسرار عقب ماندگى شرق ؛ ص98.
[43]  ارزش ها و توسعه، ص 34.
[44] دائرة المعارف فقه مقارن ؛ ج 2 ؛ ص208.
[45] اخلاق اسلامى در نهج البلاغه (خطبه متقين) ؛ ج 2 ؛ ص109.
[46] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در جمع زائران و مجاوران بارگاه منور رضوی؛8/5/1395.
[47] بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی؛درس خارج فقه؛ مسجد اعظم قم؛6/11/1395.