اسرار شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

مطابق روایت مشهور امروز مصادف است با شهادت بانوی اسلام سیده نساءالعالیمن من الاولین و الآخرین، لذا در هر کوی و برزن در هر نقطه ای که دوستان فاطمه زهرا سلام الله علیها هستند مجالس یادبود و سوگواری برپا شده است.[1]هر سال این مجالس دامنه دار تر از گذشته تکرار می شود لیکن ایام شهادت حضرت زهرا(س) در سال های اخیر با سال های گذشته قابل مقایسه نیست در این میان همگان باید به آثار و پیام های شهادت آن بانوی بزرگ اسلام اهتمام ویژه نمایند .[2]

حضرت فاطمۀ زهرا سلام الله علیها؛ شهیده عقلانیت اسلامی؛ قیام علیه آئین های جاهلی

بی تردید عقلانیت اسلامی؛  بزرگترین گفتمان در اسلام است، لذا هیچ حکمی بدون دلیل و فلسفه نیست و عقل حاکم است، لیکن عده ای در برخی مذاهب اسلامی معتقدند عقل حجیت ندارد و احکام بدون فلسفه و دلیل است لذا این جماعت اساس اسلام را در هم ریخته و عقلانیت را از اسلام دور کردند.[3]

حال آنکه قرآن کتاب عقلانی است و  مخاطب 16آیه در قران کریم «اولوالالباب» یعنی صاحبان فکر و اندیشه است؛ حدود 70 آیه نیز در قران کریم روی سخنش به متفکرین و صاحبان تفکر و عقلانیت است لذا در کلام وحی آمده است:«قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنی‏ وَ فُرادی‏ ثُمَّ تَتَفَکَّرُوا؛[4] شما را تنها به یک چیز اندرز می دهم ، و آن اینکه: دو نفر دو نفر یا یک نفر یک نفر برای خدا قیام کنید ، سپس بیندیشید».[5]

انّما کلمه حصر است و همه اصول و فروع اسلام در عقل و اندیشه جمع است؛[6] از آن جهت که خداوند متعال منظورى از آفرینش بشر جز سعادت و خوشبختى او نداشته است، و براى تأمین این مقصد،  نیروى عقل از جمله آن مسائل به شمار می آید.[7]

بنابراین احیاى تفکر و اندیشه، خمیر مایه تمام برنامه‏هاى اسلامى است؛ تا آنجا که پیغمبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم از مخالفانش تنها همین موضوع را مطالبه می کرد[8] لذا تمام خواسته پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم در تفکر و اندیشه و تعقل خلاصه می شود زیرا اگر پاى عقل و خرد به میان آید حق از باطل به راحتى شناخته می شود[9] و ریشه تمام نیکی ها و پیشرفت ها و موفقیت ها در تفکر و اندیشه صحیح است‏.[10]

کار به جایى در اسلام رسید که گفتند بزرگترین عبادت در اسلام فکر و اندیشه است مخصوصاً در بیاناتى که از پیغمبر اکرم صلّی الله علیه وآله وسلّم براى ما نقل شده و یا احادیث متعددی که از ائمه معصومین علیهم السلام در کتب معتبر دیده می شود[11] که  فرموده اند بزرگترین عبادت یک مسلمان زنده کردن فکر و بکار انداختن اندیشه در سراسر آفرینش است.[12]

حال با این تفاسیر می توان به این مسأله پی برد که  چرا حضرت زهرا سلام الله علیها در خطبه معروف فدکیه به سراغ بیان فلسفۀ احکام می رود؛ زیرا  فاطمه سلام الله علیها که می دیدغصب فدک به عنوان تجاوز آشکار، توأم با نادیده گرفتن بسیارى از احکام اسلام در این رابطه، جامعه اسلامى را گرفتار یک انحراف شدید از تعالیم اسلام و سنت پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم و گرایش به برنامه هاى جاهلی می کند، و از سوى دیگر مقدمه اى است براى خانه نشین کردن امیرمؤمنان على (علیه السلام) و محاصره اقتصادى یاران جانباز على (علیه السلام)،لذا به دفاع از حق خویش در مقابل غاصبان فدک پرداخت و با تمام وجودش خواستار بازگشت این حق مغصوب شد، ولى نظام حاکم به بهانه حدیث مجعول «نحن معاشر الانبیاء لا نورث‏؛ ما پیامبران ارثى از خود نمى ‏گذاریم!» از اداى این حق سر باز می زد.[13]

لذا در بخش چهارم خطبۀ فدکیه، بانوى اسلام سلام الله علیها ضمن معرفى خویش، خدمات پدرش رسول الله صلّی الله علیه وآله وسلّم را به این امت بازگو می کند، و در این‏جا بانوى اسلام سلام الله علیها دست آنها را گرفته و به گذشته نزدیک جاهلی خود، براى یک دیدار عبرت‏انگیز، و مقایسه با وضعشان بعد از اسلام، و گرفتن درس از این دگرگونى، رهنمون می شود.[14]

این عالمه بزرگوار چنان با حربه استدلال بر حریف هجوم می آورد که راه گریزى براى او باقى نمی گذارد.[15]لذا می فرماید: اگر عذر شما آن حدیث مجعول است که می گوید: «ما پیامبران ارثى نمی گذاریم»! پاسخ آن را از آیات قرآن[16] براى شما گفتم؛ و اگر عذر شما ممنوع بودن ما از ارث است، بدانید[17] اگر رسوبات‏ احکام‏ جاهلی در مغز شماست‏ که مى ‏گوید: «دختر سهمى از ارث ندارد» با طلوع آفتاب اسلام این موهومات و خرافات برچیده شده و راهى به سوى بازگشت به شب ظلمانى بعد از طلوع صبح وجود ندارد.[18]

آری سخنان فاطمه سلام الله علیها در این بخش اوج بیشترى می گیرد و از هیجان و سوز شدیدترى برخوردار است، دلش از این می سوزد که بار دیگر احکام جاهلیت دارد زنده می شود چرا که در جاهلیت به دختران مطلقا ارث نمى ‏دادند، اسلام آمد و خط بطلان بر این معنا کشید، و همه بستگان مسلمان را در ارث شریک و سهیم دانست، بنابراین تنها مسأله فدک مطرح نیست، آنچه مطرح است در درجه اول خطر احیاى سنن جاهلیت و محو سنن اسلامى است و لذا در این بخش آنها را شدیدا ملامت می کند و آنها را زیر رگبار حملات خود قرار می دهد.[19]

دختر گرامى پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم در این فراز از سخنانش به وضع رقت‏بار امت‏ها قبل از بعثت اشاره می کند که چگونه در ظلمت خرافات گرفتار بودند، مجوس‏ در برابر آتشکده‏ها تعظیم می کردند، و عرب در مقابل بتکده‏ ها، و هر کدام از ملت‏ هاى دیگر نیز به نوعى از انحراف و پراکندگى گرفتار بودند.[20]

وجود چنین آموزه های ناب فاطمی را باید تبلور اوج عقلانیت در اسلام دانست لذا انتظار می رود  ایام سوگواری فاطمه زهرا سلام الله علیها به نحو مستمر و مداوم  به کلام آن حضرت آمیخته شود زیرا حضرت زهرا سلام الله علیها در خطبه فدکیه و دیگر فرازهای تاریخی در آن برهه از زمان ، عقلانیت در اسلام را بیان می کند.

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها؛ اولین شهیده دفاع از حریم ولایت و امامت

گفتنی است «ولایت‏» به معناى سرپرستى و صاحب اختیار بودن است که مرتبه بالاى آن براى پیامبر صلّی الله علیه وآله وسلّم و امامان معصوم علیهم السلام از سوى خداوند ثابت گردیده و براى فقیه مرتبه اى از آن قابل اثبات است.[21] چنانکه مرتبه نازله اى از آن براى پدر و جد نسبت به اولاد، ثابت می باشد.[22]

«حکومت‏» نیز بخشى از ولایت‏ است و آن عبارت است از زمامدارى و سرپرستى در مورد نظم کشور اسلامى، شهرها و روستاها، حفظ مرزها و دفاع‏ در مقابل دشمن و در یک سخن، سرپرستى هر آن چه مربوط به نظام سیاسى و اقتصادى جامعه و مصالح عامه آنان است که با مشارکت مردم صورت‏می گیرد.[23]،[24]

بی شک ولایت‏ حضرت علی (علیه السلام) از سوى خداوند و از طریق پیامبر اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم ثابت شده بود، و این ولایت فعلیت داشت، و بر خلاف آنچه بعضى از ناآگاهان گفته اند جبنه شأنى و بالقوه نداشت؛ ولى از نظر اجرائى و عملى نیاز به حمایت‏ مردم داشت؛ و بدون آن به فعلیت نمی رسید.[25]

از سوی دیگر و با توجه به احادیث معتبر، بر هیچ‏کس پوشیده نیست که در جمع معصومین علیهم السلام، شأن و منزلت بانوى محشر، مرکز اتصال نبوت به ولایت‏، ام الائمه، حضرت زهرا علیها السلام از جایگاه بی بدیل برخوردار است‏.[26]

لذا در خبطۀ حماسی آن حضرت مقولۀ ولایت و امامت  به کرّات مورد توجه قرار گرفته است از این رو در فرازی آمده است؛ «و امامتنا امانا من الفرقة( للفرقة) [27]؛ و «امامت‏» ما را امان از تفرقه و پراکندگى»[28].

هم چنین در خطبه دوم (خطبه زنان مهاجر و انصار) سخنان آن حضرت فقط بر محور خلافت و امامت‏ دور می زند، با آن‏که بانوى اسلام مظالم زیادى بر او رفته بود و مناسب بود دادخواهى کند، ولى نه دادخواهى کرد و نه لب به شکایت‏[29] گشود، هر چه گفت از على (علیه السلام) گفت، از خلافت و از مصالح مسلمین گفت.[30]

از نگاهی دیگر نباید فراموش نمود که وجود فدک در دست اهل بیت(علیهم السلام) نیز، امکاناتى در اختیارشان قرار می داد که می توانست پشتوانه مسأله ولایت‏ باشد، همان‏گونه که اموال خدیجه سلام الله علیها پشتوانه اى براى پیشرفت اسلام در آغاز نبوت پیامبر اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم بود.[31]

از این رو فدک نه به عنوان یک وسیله درآمد و منبع اقتصادى، بلکه براى تثبیت مسأله ولایت‏ و جلوگیرى از خطوط انحرافى در زمینه خلافت پیامبر اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم بود.[32]

لذا کلام حضرت زهرا سلام الله علیها  به ویژه در  خطبه دوم (خطبه زنان مهاجر و انصار) ناظر به مسأله ولایت‏ على (علیه السلام) مى ‏باشد،[33] و‏ درسى است براى همه مسلمان‏ها در تمام قرون و اعصار، که در مسائل مربوط به حکومت اسلامى سستى و بی تفاوتى نشان ندهند و از در سازشکارى با افراد نا اهل در نیایند، با این مسأله، سطحى برخورد نکنند، و در انتخاب افراد براى پست‏ هاى حساس ترجیح «مرجوح» بر «راجح» ندهند، و اگر چنین کنند باید در انتظار نتیجه شوم اعمالشان باشند، و بدانند که عواقب دردناک حکومت‏ هاى ناصالح و خودکامه و طاغوت‏ ها را با تمام وجود خود لمس می کنند سپس بر کوتاهى و تقصیر خود اشک حسرت می ریزند. اشکى که ثمرى جز اندوه و حسرت و رسوایى ندارد.[34]

حضرت صدیقۀ کبری سلام الله علیها؛ شهیدۀ احیای امر به معروف و نهی از منکر

«معروف» و «منکر» یعنى «شناخته» و «ناشناخته»؛ اشاره روشنى به این حقیقت دارد که کارهاى نیک با روح و فطرت‏ انسان آشناست و کارهاى زشت، نا آشناست.[35] به تعبیر دیگر« معروف»به معنى کارهاى خوب و حق است، و منکر به معنى زشت و باطل، چرا که اولى براى هر انسان پاک­سرشتى شناخته شده، و دومى ناشناس است، در واقع اولى هماهنگ با فطرت‏ انسانى است و دومى ناهماهنگ.[36]

لذا امر به معروف و نهى از منکر در فطرت‏ انسان موجود است، زیرا انسان نمی تواند در مقابل سرنوشت خود بی تفاوت باشد ، بلکه سرنوشت انسان هایى که در یک اجتماع زندگى می کنند به هم گره خورده است. و اگر شخص یا اشخاصى مرتکب کارهاى خلافى در سطح جامعه شوند ضرر و مفاسد آن دامن‏گیر همه می شود. بدین جهت فطرت انسانى دستور می دهد که در مقابل منکرات جامعه بی تفاوت نباشد.[37]

در حال حاضر یکی از مشکلات بزرگ جامعه ما فراموش شدن فریضه امر به معروف و نهی از منکر است، این مساله تبعات بسیاری از جمله عدم استجابت دعا را به همراه دارد.[38] در حالی  که برنامه مؤمنان راستین این است  که دائما از طریق «امر به‏ معروف‏» و «نهی از منکر» در اصلاح جامعه و پیراستن آن از آلودگى و فساد کوشش دارند.[39]

در این میان اهتمام به احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر یکی از مهم ترین درس های زندگی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها است[40] و خطبه حضرت زهرا علیها السلام ، مصداق بارز امر به معروف و نهى از منکر است[41]که بر مبنای  اصلاح جامعه تعریف شده است،البته باید توجه داشت که این مسئله غیر از درگیری و خشونت است و عده‌ای دروغ می گویند که امر به معروف و نهی از منکر به خشونت می انجامد.[42]

بلکه آن حضرت در بیان فلسفه احکام در خطبۀ فدکیه ضمن عبارات کوتاهى، داد سخن داده‏[43]و براى امر به معروف‏ جان کلام را چنین بیان فرموده است:[44]«و الامر بالمعروف‏ مصلحة للعامة؛[45]امر به معروف‏ وسیله اى براى اصلاح توده‏ هاى مردم.»[46]

این مسأله برای ما پیام های بسیاری دارد که امر به معروف را فراموش نکنیم و حتی اگر دیدیم برخی از مسؤولان قدم انحرافی برمی دارند به آنها اعتراض کنیم.[47]حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها بهترین درس مبارزه با فساد و اهتمام به احیای امر به معروف و نهی از منکر را داد و ما باید به این مساله توجه کنیم.[48]

سخن آخر

فاطمه زهرا سلام الله علیها در حالی به شهادت رسید که  در مرکز دایره ، تیرهاى زهرآگین منافقان و دشمنان از هر سو به سوى آن حضرت پرتاب ‏شد و فراق و جدایى دردناک پدر از یک­سو ومظلومیت غم‏انگیز و جانکاه همسرش امیرمؤمنان على (علیه السلام) از سوى دیگر و توطئه ‏هاى دشمنان بر ضد اسلام از دیگر سو و نگرانى فاطمه‏ از آینده مسلمین و حفظ میراث قرآن، دست به دست هم داده، قلب و روح‏ پاکش را سخت فشرد.^[49]

بدیهی است پیام های زندگی حضرت زهرا سلام الله علیها نباید به فراموشی سپرده شود، زیرا زندگی آن حضرت برای اقشار مختلف مردم، مسؤولان، جوانان و بانوان پیام دارد و همه باید به آن توجه کنند. بلکه ضرورت الگوگیری و توجه جامعه از زندگی و سیره حضرت فاطمه سلام الله علیها غیر قابل انکار است.[50]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی دام ظلّه makarem.ir