هر چند گروهى كه همراه امام حسين عليه السلام در حادثه كربلا به شهادت رسيدند، جمعيت اندكى بودند؛ ولى نگاهى گذرا به زندگى آنان و كلمات و رفتارهايى كه از آن گروه به يادگار مانده است، نشان مى دهد كه افرادى مؤمن، وفادار، فداكار و پاك باخته بوده اند. گواه روشن اين حقيقت، سخن امام عليه السلام در شب عاشورا در وصف ياران خويش است كه فرمود: «من يارانى بهتر از اصحاب خود سراغ ندارم و اهلبيتى نيكوكارتر و به وظيفه خويشاوندى پاىبندتر از اهل بيتم نمى شناسم».[1]،[2]
لذا نهضت خونين كربلا و استقبال امام حسين عليه السلام از همه حوادث شكننده آن و پذيرش شهادت خود، ياران و فرزندان و اسارت زنان و كودكانش، نمى تواند مسأله ساده اى باشد.[3]
بلکه آشنايى با مكتب امام حسين عليه السلام و ياران او، و نیز پيوستگى عملى به اهداف آن بزرگوار و پاك بودن و پاك زيستن و درست انديشيدن و عمل كردن، مهمتر از سوگواری است.[4]
هم چنین بايد مطمئن بود كه آن امام بزرگوار و ياران گرانقدرش به دنبال هدفى مهم بودند كه تقديم جان و مال و پذيرش هر نوع سختى و آزار را براى آنان سهل و آسان مى كرد.[5]هدفى كه والاتر از سرمايه هاى زندگى مردانى همچون حماسه سازان كربلا بود.[6]
اطاعت و تبعیت از ولایت؛ مهمترین شاخصۀ یاران امام حسین علیه السلام در روز عاشورا
امام مطاع بىقيد و شرط است و اطاعت از امام بدون هيچ قيد و شرطى بر همه واجب است ،[7] لذا در واقعۀ عاشورا، امام عليه السلام با دقت تمام، در جاى جاى داستان كربلا، چهره واقعى ياران خود و دشمنانش را ترسيم كرد و براى ثبت در تاريخ به يادگار گذاشت!.[8]
امام حسین عليه السلام در صحنه هايى كه با ياران فداكار و پاكبازش در شب و روز عاشورا داشت نشان داد كه آنها از ارزنده ترين انسانهاى تاريخ بشر بودند،[9] اینگونه است که اصحاب آن حضرت در شب عاشورا هنگامى كه امام عليه السلام بيعت خود را از آنها برداشت و به آنان اجازه بازگشت داد هر يك به نوبه خود برخاستند و با عبارات مختلف كه به صورت يك حماسه جاويدان، در تاريخچه كربلا باقى مانده، بيان داشتند، تا آنجا كه بعضى گفتند ما ايستاده ايم، هر چند شهيد شويم،[10]سپس پيكر ما را بسوزانند و بار ديگر زنده شويم و اگر هفتاد بار اين كار تكرار گردد، دست از حمايت تو كه حمايت حق و عدالت است بر نمى داريم.[11]،[12]
ياران امام حسين عليه السلام در شب عاشورا اين سند را امضا كرده و گفتند: اگر يك بار نه، هفتاد بار، بلكه هزاربار كشته شويم و زنده شويم، بازهم دست ازيارى تو برنمى داريم[13]،[14]و به مانند فرزند شجاع آن حضرت عليه السلام، على اكبر عليه السلام در مسير كربلا با جمله «اذن لا نبالي بالموت؛ چون برحق هستيم از شهادت باك نداريم»[15]، بر اين حماسه صحه نهادند.[16]
آری اگر عاشق شدى خود به خود به سوى اطاعت الهى گام برمى دارى، و مشكلات آن را به جان مى خرى. اگر عاشق امام زمان شدى اطاعت اوامرش و مبارزه با فساد و منكرات، كارى بس آسان خواهد بود. آرى، عشق و محبت كارها را سهل مى كند.[17]
كربلا قبله ارباب دل است آتش عشق در آن مشتعل است
كربلا مركز فيض ازلى است حافظ سر حق لم يزلى است
كربلا مهد رشادت باشد صحنه عشق و شهادت باشد[18]
معرفت حسینی؛ شکوه معنایی اصحاب سیدالشهدا علیه السلام در روز عاشورا
مسأله شهادت ياران امام حسين عليه السلام تنها مسأله نهادن جان بر سر اهداف آن حضرت نيست، مهمتر از آن سطح بالاى معرفت آنها نسبت به مقام امام عليه السلام و آمادگى بىقيد و شرطشان براى انجام فرمان آن حضرت، و درك صحيح معناى ولايت است كه در لابه لاى كلمات آنان موج مىزند.[19]
در آستانه عاشورا هنگامى كه اصحاب و ياران حسين عليه السلام اعلام وفا دارى كامل به آن حضرت كردند و از ترك ميدان كربلا و نقض بيعت سر باز زدند، امام براى آنها دعاى خير كرد و پرده ها را جلو چشمان آنها كنار زد، آنها آنچه را خداوند از نعمت هاى بهشتى به آنان بخشيده بود با چشم خويش ديدند! و امام عليه السلام منازل و جايگاهشان را به آنها معرفى فرمود!.[20]،[21]
هم چنین در تبیین اوج معرفت یاران حضرت سیدالشهدا علیه السلام می توان به روايت پر معنای امام سجاد علیه السلام اشاره نمود که فرمود؛ امام حسين عليه السلام همه چيز را در آن شب تاريخى پيشبينى فرمود، همه گفتنى ها را گفت و چيزى بر فرزندان و ياران خود پنهان نساخت.[22]
در حماسه هاى كربلا و عاشورا نيز مى خوانيم كه امام حسين عليه السلام روز عاشورا ياران خود را مخاطب ساخته فرمود: استقامت كنيد اى بزرگ زادگان! چرا كه مرگ (و شهادت) تنها پلى است كه شما را از ناراحتى ها و رنج ها به سوى باغ هاى وسيع و نعمت هاى جاويدان بهشت عبور مى دهد، كداميك از شما ناخشنوديد كه از زندانى به قصرى منتقل شويد؟ اين سخن را امام حسين عليه السلام در حالى بيان فرمود كه هر قدر دايره محاصره او و لشكريانش تنگتر مى شد و مشكلات ميدان جنگ شديدتر مى گشت چهره هايى برافروخته تر و حالتى آرامتر داشتند.[23]
اینچنین است که وقتی «جون»؛ غلام سیاه امام حسین علیه السلام به فيض شهادت نايل آمد، امام بر بالين وى حاضر شد و اينگونه در حقش دعا كرد: « خدايا چهره او را سفيد گردان، و بوى او را خوش گردان، و او را با ابرار محشور كن و بين او و محمد و آل محمد (در بهشت) آشنايى برقرار ساز».[24]،[25]
در ادامه از امام سجاد عليه السلام نقل شده است: آنگاه كه جمعى براى دفن شهيدان كربلا حاضر شدند، پيكر «جون» را در حالى يافتند كه با گذشت چند روز بوى بسيار خوشى از آن به مشام مى رسيد.[26]،[27]
آرى هنگامى كه معرفت غلامى چنين باشد، اصحاب و ياران خاص در چه پايه اى از معرفت خواهند بود!.[28]
شیدایی یاران امام حسین علیه السلام در روز عاشورا در پرتو عنصر شهادت طلبی
گفتنی است امام حسين عليه السلام و ياران فداكارش انسان هاى ايثارگر و شهادت طلب و فداكارى بودند،[29]لذا داستان ياران امام حسين علیه السلام در ميدان جانبازى« كربلا» و سبقت گرفتن بر يكديگر براى نوشيدن شربت شهادت، در تاريخ اسلام معروف است.[30]
به عنوان نمونه آن حضرت در شب عاشورا فرمود؛ «فردا همه شما همانند من به فيض شهادت نائل خواهيد شد و كسى از شما باقى نخواهد ماند». ياران با شادمانى گفتند: «خداى را سپاس كه افتخار شهادت در راهش را در ركاب تو نصيب ما كرد!».[31]
از این رو آن پروانگان، كه به عشق سوختن گرد آن شمع جمع شده بودند، يك صدا گفتند كه زندگى بعد از تو هرگز! و با علم و آگاهى به استقبال شهادت شتافتند و شهد آن را همچون آب حيات نوشيدند و در جوار قرب حق به زندگى جاويدان رسيدند.[32]
آنها چنان فانى در عشق خداوند بودند، كه حتى درد ضربات شمشير و نيزه را بر بدن هاى خود احساس نمى كردند.[33]اینگونه است که سخن گفتن آن حضرت با پيكرهاى در خون غلطيده شهیدانش آن هم با اين حماسه هاى جاويدان تنها در صحنه كربلا ديده شده است و اين مدال پرافتخارى بود كه امام عليه السلام بر سينه ياران شهيدش نصب كرد كه تا دامنه قيامت مىدرخشد. دلاور مردانى كه اگر به آنها اجازه داده مى شد، به اين جهان باز مى گشتند و بار ديگر جانفشانى مى كردند و شربت شهادت را با علاقه بيشترى مى نوشيدند.[34]
سخن آخر
در خاتمه باید گفت اينان ياران فداكار و از جان گذشته اى بودند كه دفاع از امام عليه السلام و خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله را وظيفه خود مى دانستند و با آگاهى و شناخت كامل از خطراتى كه در اين مسير بود جان بركف در اين راه قدم نهادند.[35] و با آنكه جمع كوچك آنها هرگز از لحاظ جمعيت و تعداد قابل قياس با خيل عظيم سپاه دشمن نبود، مشتاقانه و بىباكانه با تمام توان به استقبال شهادت شتافتند و تا آخرين نفس در مقابل هجوم دشمن از خود، پايمردى نشان دادند و تا رمق داشتند از امامشان و اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله دفاع كردند. آنها اسوه هاى تاريخ و رهروان راه حق، و پيشتازان عزت و افتخار و قرب الهى هستند.[36]
بنابراین لحظات پرشكوه در تاريخ كربلا براى هميشه ثبت و جاودانى شد و اين همه ايثار و فداكارى و علم و ايمان و عشق به عنوان درسى ماندگار در پيشانى تاريخ پر افتخار آن بزرگ مردان براى هميشه مى درخشد و راه و رسم زندگى شرافتمندانه و مرگ با عزت و عظمت را ترسيم مى كند.[37]
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] تاريخ طبرى، ج 4، ص 317 و بحارالانوار، ج 44، ص 392.
[2] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص30.
[3] همان ؛ ص229.
[4] فلسفه شهادت ؛ ص20.
[5] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص229.
[6] همان.
[7] آيات ولايت در قرآن ؛ ص170.
[8] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص507.
[9] همان.
[10] پيام امام امير المومنين عليه السلام ؛ ج2 ؛ ص340.
[11] ر.ک: بحار الانوار، ج 44، صفحه 392 .
[12] پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج2، ص: 341.
[13] ر. ک: ناسخ التواريخ، ج 2، ص 180.
[14] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص24.
[15] بحارالانوار، ج 44، ص 367.
[16] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص24.
[17] آيين رحمت ؛ ص33.
[18] شعر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی در وصف حادثۀ جانسوز کربلا؛ احكام عزادارى، ص:149.
[19] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص468.
[20] خرائج راوندي طبق نقل« مقتل الحسين مقرم»، صفحه 261 و بحارالانوار، جلد 44، صفحة 298.
[21] پيام قرآن ؛ ج6 ؛ ص262.
[22] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص400.
[23] پيام قرآن ؛ ج5 ؛ ص327.
[24] بحارالانوار، ج 45، ص 23؛ نفس المهموم، ص 150 و مقتل الحسين خوارزمى، ج 2، ص 24.
[25] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص470.
[26] بحارالانوار، ج 45، ص 23.
[27] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص470 .
[28] همان.
[29] قهرمان توحيد، شرح و تفسير آيات مربوط به حضرت ابراهيم (ع) ؛ ص160.
[30] تفسير نمونه ؛ ج26 ؛ ص341.
[31] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها، ص: 393.
[32] همان؛ ص 394.
[33] همان؛ ص428.
[34] همان؛ ص501.
[35] عاشورا ريشه ها، انگيزه ها، رويدادها، پيامدها ؛ ص434.
[36] همان ص 435.
[37] همان ؛ ص475.
