روح جستجوگر و ذهن پرسؤال هر انسانى، او را براى رسيدن به حقيقت و برطرف كردن ابهاماتى كه پيرامون مسائل مختلف وجود دارد به سؤال كردن وادار مىنمايد، چرا كه يكى از بهترين طرق روشن كردن مجهولات و رسيدن به واقعيت ها، سؤال نمودن از كسانى است كه اطلاع كافى دارند.همان طور كه خداوند متعال مىفرمايد: (فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ مسائلى را كه نمىدانيد از اهل اطلاع و كسانى كه آگاه هستند بپرسيد).[1]
به همين دليل اسلام كه يك آيين فطرى و هماهنگ با عقل و منطق است نه تنها بر اين مسأله فطرى كه در بين عقلا معمول و معروف است مهر تأييد نهاده، بلكه به طرق مختلف مردم را به آن تشويق و در مواردى الزام كرده است.
از این رو یکی از مهم ترین بخش های نهاد روحانیت شیعه، نهاد مرجعیت و مکانیزم «تقلید» است، یکی از تقسیم بندی های موجود در این زمینه، مسألۀ اجتهاد، افتاء و استفتاء است.
(استفتاءات پرسش های مقلدان و پاسخ های مرجع تقلید)؛ احکامی که در رساله های عملیه نیامده و مقلدان آنها را از مرجع تقلید خود می پرسند[2] و معمولاً به صورت جداگانه به عنوان استفتاءات منتشر می شوند.
استفتاء، واژه ای قرآنی است که در اصیل ترین منبع دینی ما یعنی قرآن مجید به کار رفته و خداوند متعال سؤالات و پرسش های افراد از پیامبر (صلی الله علیه و آله) را با این واژه بیان داشته است.
«یَستَفتُونَکَ فی النِّساءِ قُلِ اللهُ یُفتیکم فیهِن»[3]، «یَستَفتُونَکَ قُلِ اللهُ یُفتیکم فی الکِلالَةِ»[4]که این روال در عصر ائمه بزرگوار دین ادامه داشته و تا عصر غیبت و روزگار فقاهت این روش ادامه پیدا کرده و قسمت عمده ای از دستاوردها و آثار فقهی و علمی دوران ما بر اساس همین الگوی قرآنی و دینی است و فقهای هر عصری به پرسش ها و سؤالات مردم که در قالب استفتاء مطرح می شده به شکل افتاء جواب می فرمودند، که کتاب4جلدی «استفتائات جدید» آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی) نمونه ای برجسته ازاین‌دست مسائل است.
«استفتائات جدید» در یک نگاه
«استفتائات جدید»، کتابی است چهار جلدی به زبان فارسی که حاوی بیش از هزاران پرسش فقهی با پاسخ های آيت الله العظمی مکارم شیرازی است.
اين كتاب حاصل جلسات چندساله «شوراى استفتا» استاد معظم، مرجععاليقدر حضرت آيه الله العظمى مكارم شيرازى مد ظله العالى مىباشد، اين جلسات كه در محضر معظم له و با شركت جمعى از علماى محترم حوزه علميه قم تشكيل مىشد، عهدهدار جوابگويى استفتائاتى بود كه از داخل و خارج از كشور به دفتر معظم له مىرسيد.
اهميت بسياري از اين پرسش ها در عصر ما از يك سو و پاسخ هاي واضح و شيواي معظم له از سوي ديگر، سبب گرديد اين مجموعه که از بین ده‌ها هزار استفتاء واصله به دفتر معظم له انتخاب شده، پس از موضوع‌‌بندي، تلخيص و هماهنگ‌‌‌سازي عبارات، به صورت يك كتاب منتشر گردد و نياز هاي جامعه به اين پاسخ ها را نيز برآورده نمايد.
لازم به ذكر است كه بر اثر زياد بودن استفتائات، روزانه دو جلسه استفتا تشكيل مىشد و استفتائات به رؤیت معظم له می رسید و آن مرجع عاليقدر، با صبر و حوصله كافى اصلاحاتی در آن لحاظ می کردند به سؤالات جواب مىدادند ، به گونه اى كه گاهى از اوقات پاسخ به يك سؤال تمام وقت جلسه را مىگرفت.
از آنجا که متن این کتاب بر معظم له عرضه شده و ایشان به اصلاح برخی موارد اقدام کرده اند، لذا در مواردی که اختلافی میان پاسخ مطرح‌شده در این کتاب با پاسخی در کتاب دیگر ایشان وجود داشته باشد، متن این کتاب بر سایر پاسخ های معظم له در سایر کتاب ها، مقدم بوده و ارجحیت دارد.
ساختار کلی کتاب
کتاب دارای مقدمه و محتوای مطالب در چهار جلد است؛ مسائل مطرح شده در کتاب، طیف گسترده ای از احکام عبادات، معاملات، مسایل سیاسی و حکومتی احکام بانک ها، احکام مساجد، عزاداری، مسائل پزشکی، ورزش، شعبده بازی و موسیقی را شامل می شود.
احکام تقلید، احکام طهارت، احکام نماز، احکام روزه، احکام خمس، انفال، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، کسب های حرام، شطرنج و آلات قمار، موسیقی و غنا، رقص، دست زدن، فیلم و عکس نامحرم، آنتن های ماهواره ای، تئاتر و سینما، نقاشی و مجسمه‌سازی، سحر و شعبده و احضار ارواح و جن، بخت آزمایی، رشوه، مسائل پزشکی، تعلیم و تعلم و آداب آن، حقوق چاپ تالیف و کارهای هنری، تجارت با غیر مسلمان، کار کردن در دولت ظالم، لباس شهرت و احکام پوشش، تقلید از فرهنگ غربی، مصرف دخانیات و مواد مخدر، تراشیدن ریش، حضور در مجلس معصیت، دعانویسی و استخاره، احیاء مناسبت های دینی، مسائل متفرقه، احکام تجارت، احکام ربا، حق شفعه، اجاره، ضمان، رهن، شرکت، هبه، دین و قرض، صلح، وکالت، صدقه، عاریه و ودیعه، وصیت، غصب، حجر و نشانه های بلوغ، مضاربه، احکام بانک ها، قوانین و مقررات دولتی، وقف و احکام قبرستان و ... از موضوع هایی هستند که معظم له در این کتاب به آنها پاسخ داده اند.
گزارش محتوایی اثر
جلد اول در یک نگاه
جلد اول کتاب در چهل و هفت فصل تدوین شده است، مولّف قبل ازنگارش محتوای اصلی کتاب به ارائۀ مقدمه ای دربارۀ استفتاء، پیشینه و جاذبه آن اهتمام ورزیده است، در پایان کتاب نیز حیات علمی، سیاسی، خدمات و آثار معظم له بیان شده است.
موسیقی، رقص، مجسمه سازی، هیپنوتیزم، شعبده بازی، فال گرفتن، احکام شکارحیوانات، مسائل بانکی، مسائل مرتبط با پیوند اعضاء، سقط جنین و تغییر جنسیت از مهم ترین عناوین جلد اول کتاب محسوب می شود که معظم له به سوالات مربوط به آن پاسخ داده اند.
تشخیص عرف در باره موسیقی
معظم له در پاسخ به این سوال که چه نوع موسيقى حرام است؟ موسیقى های مناسب مجالس لهو و فساد را حرام دانسته و غير آنها را حلال برشمرده است و تشخيص آن را با مراجعه به عرف عام امكانپذير دانسته است.
حکم شعبده بازی
در بخشی از جلد اول کتاب پرسیده شده است: شعبدهبازى را به عنوان كسب قرار دادن چه حكمى دارد؟ آيا شركت در مجلس يا محفلى كه در آنجا شعبدهبازى مىشود اشكال دارد؟
جواب: بازي هايى كه به عنوان نمايش و سرگرمى و تفريح در بعضى مجالس مشاهده مىشود كه تردستى و زرنگى شخص را نشان مىدهد و غرضى جز آن در كار نيست اشكالى ندارد. اما اگر براى اغفال مردم باشد نوعى از سحر است كه كسب آن حرام و حضور در آن مجلس هم حرام است.
آیا اهدای عضو حرام است؟
سوال: اگر شخصى وصيت كند بعد از وفاتش، اعضاى قابل پيوندش را به بيماران پيوند زنند آيا مجاز به اين كار هستيم؟ اگر موجب نجات جان مسلمانى از مرگ يا بيمارى مهمى بشود جايز است.
آيا پيوند عضو از فردى كه دچار مرگ مغزى (با توجه به نظر متخصصين با از كار افتادن مغز، كليه اعضاى بدن نيز پس از ساعتى از كار مىافتد) شده است، جايز است يا نه؟
جواب: هرگاه مرگ مغزى بطور كامل و مسلم باشد و هيچ گونه احتمال بازگشت به زندگى عادى وجود نداشته باشد، برداشتن بعضى از اعضا (خواه مانند قلب باشد يا كليه يا عضو ديگر) براى نجات جان مسلمانى، مانعى ندارد، خواه وصيت به اين كار كرده باشد يا نه ولى بهتر جلب رضايت اولياى ميت است.
حکم تغییر جنسیت
سوال: تغيير جنسيت از نظر شرع چگونه است؟
جواب: تغيير جنسيت دو صورت دارد، گاهى صرفا ظاهرى و صورى است يعنى اثرى از آلت جنس مخالف در او نيست فقط يك جراحى صورى در او انجام مىگيرد و چيزى شبيه آلت جنس مخالف ظاهر مىگردد، اين كار جايز نمىباشد و گاه واقعى است، يعنى با جراحى كردن عضو تناسلى مخالف ظاهر مىشود، اين كار ذاتاً جايز است و محذور شرعى ندارد، مخصوصاً در مواردى كه آثار جنس مخالف در او باشد. ولى بايد از مقدمات مشروع استفاده شود، يعنى نظر به عورت و لمس آن لازم نيايد مگر اينكه به حد ضرورت همچون ضرورت مراجعه به طبيب رسيده باشد، كه در اين صورت جايز است.
ورزش بانوان
سوال:1- فعاليت هاى ورزشى براى دختران مدارس ابتدايى، بدون رعايت حجاب اسلامى چه حكمى دارد؟
2- ورزش بانوان با رعايت حجاب اسلامى در انظار عمومى (اجتماع مردان و زنان) چه حكمى دارد؟
3- در ورزش هاى انفرادى غير تماسى (تنيس، بدمينتون و مانند آن) مسابقه يا تمرين خانم ها با آقايان چه حكمى دارد؟
4- آيا رعايت حجاب خانم ها در سالن هاى ورزشى مخصوص بانوان، لازم است؟
5- موتور سوارى و دوچرخه سوارى خانم ها با پوشش كامل اسلامى در خيابان ها و معابر عمومى چگونه است؟
6- آيا قبل از سن تكليف، بازى كردن دختران با پسران مجاز است؟
7- مربيگرى مردان براى تعليم بانوان تا چه حدى مجاز است؟
8- حركات هوازى و موزون زنان (كه منجر به حركات عضلات بدن مىگردد،) بدون حضور نامحرم چه حكمى دارد؟
9- ورزش كردن زنان با محارم خود چه حكمى دارد؟
10- تماشاى ورزش مردان توسط خانم ها چه محدوديت هايى دارد؟
پاسخ معظم له به سوالات ده گانه مرتبط با ورزش بانوان: شكى نيست كه ورزش براى همه قشرها، اعم از مرد و زن، پير و جوان لازم، و يكى از ضرورى ترين كارها براى حفظ سلامت محسوب مىشود.
از اين گذشته، ورزش مىتواند به عنوان سرگرمى سالم بسيارى از اوقات فراغت را پر كند، و انسان را از سرگرمى ناسالم بازدارد. ولى مسلم است كه بايد جهات شرعى هم در ورزش مردان و هم در ورزش زنان رعايت شود، و مسابقات ورزشى هرگز ايجاب نمىكند كه ما فرهنگ اسلامى را رها كرده، دنبال فرهنگ ديگران برويم. به طور كلى زنان مىتوانند در محيط هايى كه مخصوص به خودشان است، با استفاده از لباس هاى مناسب، و با حفظ حجاب يا بدون حجاب شرعى، با توجه به اين كه جنس مخالفى در آنجا نيست، ورزش كنند. داوران و مربيان آنها نيز از ميان خود زنان برگزيده شوند، همان گونه كه در مردان چنين است، و از ورزش هايى استفاده كنند كه آسيب و زيانى به آنها نمىرساند.
جلد دوم در یک نگاه
جلد دوم کتاب از یک پیشگفتار و فصول پنجاه گانه تشکیل می شود، این مطالب با مبحث تقلید شروع شده و با مسائلی دربارۀ طب در فصل پنجاهم به پایان می رسد.
معظم له در فراز آغازین جلد دوم ، تحت عنوان «چه كسانى مقصرند؟» باانتقاد از عدم آشنایی مردم با ساده ترين مسائل شرعى، وظيفه خطير و بسيار با ارزش تبيين احكام الهى را به طلاب و روحانيون گوشزد کرده است.
در ادامه استقبال مردم از جلد اول كتاب «استفتائات جديد» و تقاضاى مكرر بسيارى از خوانندگان مبنى بر انتشار جلد دوم اين كتاب، به عنوان انگیزۀ اصلی تألیف جلد دوم كتاب «استفتائات جديد»، مورد تأکید قرار گرفته است.
طرح مسائل قضا، خرید و فروش اشیای نجس، معاملات باطل، خرید وفروش ارزهای خارجی، مسائل عزاداری، خرید و فروش حیوانات حرام گوش، احکام پوشش، مسائل متفرقه ازدواج، احکام دیات و شبیه سازی از أهم عناوین جلد دوم کتاب به شمار می آید.
حکم شرعی خرید و فروش ارز
سوال: خريدوفروش دلار و ارزهاى خارجى در بازار آزاد چه حكمى دارد؟ آيا چنين كسبى حلال است؟
جواب: خريدوفروش ارزهاى مختلف كه مثلا دلار را با اسكناس مبادله كنند، چنين معامله اى صحيح است. البته آنچه بر خلاف مقررات حكومت اسلامى و مصالح كشور در مورد اين گونه معاملات است مجاز نيست.
البته معظم له به استفتائی پیرامون «حکم خرید و فروش سکه و ارز در شرایط بحران و التهاب بازار» اینگونه پاسخ دادند:بهتر این است که در شرایط کنونی احتیاط شود زیرا معاملات ناسالم به نظر می رسد.[5]
هشدار درباره سوءاستفاده از عزاداری
معظم له در پاسخ به استفتائی پیرامون برخی دستهجات عزادارى حضرت ابا عبد الله الحسين (عليه السلام)، كه به نحوى مقدمه فساد محسوب شوند، مراسم عزادارى سيد الشهداء (عليه السلام) را از بزرگ ترين شعائر دينى دانست که جلوى بسيارى از توطئه هاى دشمنان را مىگيرد، و هرگز نبايد تعطيل شود؛ ولى جلوى سوء استفاده ها را بايد گرفت.
احكام پوشش
درجلد دوم کتاب، در مورد حد پوشش مردان آمده است: سر و گردن و مقدارى از پا و مقدارى از دست و آرنج كه متعارف و معمول است را مىتوانند بيرون بگذارند و استفاده از لباس هاى آستين كوتاه معمولى نیز اشکال ندارد.
در مورد حدود پوشش بانوان نیز آمده است: براى حجاب اسلامى كافى است كه تمام بدن را با لباس مناسب (بجز گردى صورت و دست ها تا مچ) بپوشانند.
جلد سوم در یک نگاه
جلد سوم اثر نیز باهمین ترتیب در فصولی پنجاه گانه با بیان احکام تقلید آغاز شده و با مسائل متفرقه پایان پذیرفته است.
رویت هلال، صفات قاضی، تجارت های حرام و باطل، احضار ارواح، عزاداری، ولایت فقیه، مقدار سود در معامله، اواق بهادار، پورسانت،احکام سرقت، قاچاق کالا، ارتباط زن و مرد، احکام دیه، احکام بانک ها و صندوق های قرض الحسنه،روان درمانی، تلقیح مصنوعی، کپی رایت، حق الاختراع، جرایم مطبوعاتی و نگهداری حیوانات، مهم ترین عناوین مطروحۀ جلد سوم کتاب «استفتائات جدید» می باشد.
حکم شرعی «احضار روح»
سوال: نظر حضرتعالى در مورد احضار ارواح چيست؟ آيا عقلاً اين كار امكان پذير است؟ و چنانچه ممكن باشد، آيا از ديدگاه شرع مجاز است؟
جواب: اين كار عقلا امكانپذير است، ولى شرعاً جايز نيست، و مفاسد زيادى به بار مىآورد.
پاسخی به شبهه مطلقه بودن ولایت فقیه
معظم له در راستای پاسخ به شبهه مطلقه بودن ولایت فقیه، حدود اختیارت ولی فقیه را اینگونه تبیین کرده است: ظاهراً تمام كسانى كه در رابطه با ولايت فقيه بحث كرده اند، حتى امام راحل قدس سره آن را مقيد به رعايت مصالح مسلمين نموده اند. هيچ كس نمىگويد: «اگر مصلحت مسلمين جنگ است، فقيه حق دارد حكم به صلح كند، و اگر مصلحت مسلمين صلح است، فقيه حق دارد بر خلاف آن، دستور جنگ بدهد». اصولا اين ولايت براى حفظ مصالح اسلام و مسلمين است، نه بر خلاف آن. وقتى اين اصل را بپذيريم، محدوده ولايت فقيه مشخص مىشود. و منظور از مطلقه، همان مطلقه در دايره مصالح اسلام و مسلمين است. حتى درباره معصومين عليهم السلام نيز مسأله غير از اين نيست. امام حسن عليه السلام به خاطر مصالح اسلام و مسلمين صلح كرد. و امام حسين عليه السلام به خاطر مصالح اسلام و مسلمين جنگيد، و شهيد شد.
حکم شرعی حقوق کارمندان بانک ها
سوال: اين جانب مقلد حضرتعالى بوده و در يكى از بانك ها مشغول به كار هستم. متأسفانه از سال 1373 به اين طرف، ايجاد سياست سودآورى بانك، و پرداخت تسهيلات به روش مانده، باعث گرديد كه چندان نظارتى بر عقود اسلامى انجام نگيرد. لذا برخى از عقدها، عمداً يا سهوا، با اطلاع يا بدون اطلاع، به صورت صورى انجام مىگيرد، و اثر وضعى اين جريان در زندگى ما به وضوح آشكار گرديده است. امروز كه حقير براى جنابعالى نامه مىنويسم يقين دارم كه درآمد بانك مخلوطى از حرام و مباح است، و حقوق ما نيز مستقيما از درآمد همين تسهيلات پرداخت مىشود. ... آيا صحيح است كه با اين وضعيت به كار در بانك ادامه دهم؟
جواب: كار كردن در بخشى كه سود را با عقود صورى مىگيرند، جايز نيست؛ ولى در بخش هاى ديگر اشكالى ندارد. و حقوقى كه به شما مىدهند، اگر در مقابل كار حلال باشد و يقين به حرام بودن عين آن حقوق نداشته باشيد، اشكالى ندارد.
حکم شرعی «رحم اجاره ای»
سوال: خانمى بر اثر تزريق آمپول، از مرد بيگانه اى حامله شده، (و به اصطلاح رحم خود را اجاره داده،) و پس از وضع حمل، فرزند را به صاحب نطفه مىدهد. حكم اين مسأله چيست؟
جواب: تزريق نطفه مرد اجنبى به زن اجنبى حرام است. و بچه اى كه از تركيب اين دو نطفه متولد مىشود، حكم فرزند نامشروع دارد. ولى اگر نطفه مردى را با نطفه همسر شرعىاش در خارج رحم تركيب كنند، و در رحم زن ديگرى پرورش يابد، فرزند مشروع و متعلق به صاحبان نطفه است. ولى اين كار جز در موارد ضرورت، اشكال دارد.
حکم شرعی نگهداری سگ در خانه
سوال: بازى با سگ، و نگهدارى از آن در خانه ها، و همراه داشتن آن در ماشين ها و خيابان ها، كه نوعى تقليد از بيگانگان است، چه صورتى دارد؟
جواب: ترويج اين گونه فرهنگ غلط بيگانگان جايز نيست. البته اگر پاكى و نجاست رعايت شود، و بودن آن حيوان در خانه فايده اى داشته باشد، مانعى ندارد. ولى روشى را كه غربى ها در مورد سگ دارند، اسلام هرگز نمىپسندد.
جلد چهارم در یک نگاه
جلد چهارم اثر نیز مانند مجلّدات دیگر کتاب، در فصول چهل و شش گانه با احکام تقلید آغاز شده و با مسائل متفرقه پایان پذیرفته است.
احکام چیزهای نجس، خرید و فروش سگ، معاملات هرمی و شبکه ای، معامله سلاح های کشتار جمعی، سحر و جادو، معاملات بورس، بازاریابی، تجارت جهانی، معاملات اینترنتی ارز، معاملۀ چک، حق دلال و بنگاه، کودک آزاری، فرزندخواندگی، آرایش زنانه برای مردان، کارت های اعتباری، جریمه دیرکرد، زیر میزی، تعیین جنسیت، پناهندگان، تکدی گری، ترور، گروه های منحرف و محیط زیست از مهم ترین عناوین مطروحه در جلد چهارم می باشد.
حکم شرعی بازاریابی شبکه ای
معظم له در بیان حکم شرعی بازاریابی شبکه ای، اینگونه می نویسد: هیچ کس با تجارت الکترونیک سالم مخالف نیست، تمام سخن دربارۀ کسانی است که از شرایط شرعی تخلّف می کنند و آن را مثلاً با ربا می آمیزند. و در مورد بازاریابی شبکه ای تنها کسی که مستقیماً بازاریابی می کند یعنی ردیف اوّل حق گرفتن پورسانت را دارد و در این صورت اشکالی نخواهد داشت.
حکم شرعی سحر و جادو
معظم در پاسخ به استفتائی پیرامون سحر و جادو اینچنین فرموده است: هرچند سحر و جادو به تصریح قرآن مجید حقیقت دارد، ولی غالب آنچه را مردم سحر و جادو می دانند اوهام و خیالاتی بیش نیست. برای رفع آن هر روز پنج مرتبه آیت الکرسی را بخوانید و به خود و اطرافیانتان بدمید و هر روز هر چند به مقدار کمی صدقه دهید و بر خدا توکّل کنید.
حکم شرعی فعالیت در بورس
پیرامون حکم شرعی شرکت در معاملات بورس آمده است: هر گاه سهام مربوط به کارخانه هایی باشد که وجود خارجی دارد و مقدار سهم و قیمتآن کاملاً روشن باشد مانعی ندارد.
حکم ازدواج با فرقه علی اللّهی
اخیراً برای دخترم خواستگاری پیدا شده که از فرقۀ علی اللهی می باشد، به نظر حضرتعالی ازدواج؛ چنین افرادی چه حکمی دارد؟
وصلت بااعضای فرقۀ علی اللّهی جایز نیست. و اگر آن جوان منکر ضروریات اسلام است، مسلمان نیست و عقد یک دختر مسلمان با او جایز نمی باشد و باطل است مگر این که آن جوان راه خیر و سعادت را در پیش گیرد و به افتخار اسلام درآید.
حکم آرایش زنانه توسط مردان
سوال: مدتی است بعضی از آرایشگاه های مردانه از آرایش های اختصاصی بانوان از قبیل برداشتن ابرو، مش کردن موها و مانند آن استفاده می کنندحکم این نوع آرایش ها برای مردان چیست؟
جواب: هر گونه کاری که سبب شود مردان به شکل زنان درآیند جایز نیست.
کارسیاه در دوران پناهندگی؟!
سوال: درآمد برخی از پناهندگان کشورهای غربی کفایت هزینه های آنان و خانواده هایشان را نمی کند؛ بدین جهت بدون اطلاع دولت مشغول به کاری در آن کشور می شوند، که این کار را کار سیاه می نامند، چون اگر دولت متوجّه شود که آن شخص قدرت کارکردن دارد، حقوق پناهندگی اش را قطع می کند. نظر شما در این مورد چیست؟
جواب: با توجه به مفاسد زیادی که بر این کار مترتب می شود، این کار جایز نیست.
حکم شرعی تعیین جنسیت
سوال: اینجانب فوق لیسانس مامایی، برای برخی خانم ها که متقاضی فرزند خاصی(دختر یا پسر) می باشند، سه ماه قبل از بارداری به سه روش رعایت رژیم غذایی برای زن، تعیین روز نزدیکی و شستشوی مهبل و دهانۀ رحم خانم انتخاب جنسیت می کنم، با توجه به مطالب فوق نظر شما چیست؟
جواب: چنانچه موارد بالا رابا دقت انجام دهید مانعی ندارد؛ ولی در مسألۀ شستشوی دهانۀ رحم در صورتی که مستلزم نگاه یا لمس باشد شرعاً جایز نیست مگر این که واقعاً ضرورتی در کار باشد.
وضعیت کتاب
گفتنی است در فراز آغازین همۀ مجلدات کتاب قبل از پاسخ به استفتائات،مطابق روال معمول بسیاری از رساله های عملیه، عبارت «بسمه تعالی؛ عمل به این استفتائات مجزی و مبرء ذمه است؛ إن‌شاءالله»، به خط مبارک آیت الله العظمی مکارم شیرازی نقش بسته است، در ادامه عبارت «قم- ناصر مکارم شیرازی» ذکر گردیده و سپس به مهر دفتر آن مرجع عالی مقام ممهور شده است.
هم چنین فهرست مطالب در مجلدات در آغاز همان جلد ذکر شده و پس از اتمام محتوای اصلی کتاب، زندگی‌نامه معظم له به نحو اجمالی و مختصر بیان شده است.
لازم به ذکر است اين اثر نفیس، با تنظیم و تدوین ابوالقاسم علیان‌نژادی در سال 1385 ش در چهار جلد، به زبان فارسی، مجموعاً در 2150 صفحه در قطع وزیری، از سوی انتشارات امام علی بن ابیطالب (علیه السلام). منتشر شده، و هم اكنون مرتباً تجديد چاپ مى شود.
این اثر فاخر به زبان عربى نیز ترجمه و چاپ شده است.
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] سوره انبياء، آيه 7.
[2] فرهنگ فقه فارسی، ذیل واژه استفتا، ج۱، ص۴۷۲.
[3] سورۀ نساء، آیۀ127.
[4] همان، آیۀ176.
[5] https://hawzahnews.com/news/455750
