شرح دعای روز نهم ماه مبارک رمضان از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

دعای روز نهم‏: اللهُمَّ اجْعَلْ لى‏ فيهِ نَصيباً مِنْ رَحْمَتِكَ‏ الْواسِعَةِ، وَاهْدِنى‏ فيهِ لِبَراهينِكَ السَّاطِعَةِ، وَخُذْ بِناصِيَتى‏ الى‏ مَرْضاتِكَ‏ الْجامِعَةِ، بِمَحَبَّتِكَ يا امَلَ الْمُشْتاقينَ‏؛ خدايا در اين ماه بهره ‏اى از رحمت وسيعت برايم قرار ده و با دلايل روشنت هدايتم كن‏ و به سوى خشنودى فراگير خود ببر به محبّتت اى آرزوى مشتاقان.[1]

راه های جلب رحمت الهی

در فراز آغازین دعای روز نهم می خوانیم؛«اللهُمَّ اجْعَلْ لى‏ فيهِ نَصيباً مِنْ رَحْمَتِكَ‏ الْواسِعَةِ؛ خدايا در اين ماه بهره ‏اى از رحمت وسيعت برايم قرار ده».[2]

در این زمینه باید اذعان نمود لطف و رحمت‏ خداوند به قدرى وسيع و گسترده است كه حتی کسانی که در دشمنى و مخالفت با حق، چيزى فروگذار نكرده ‏اند لیکن خداوند  اين ها را مانع بر سر راه خود نمى‏ بيند، و باز هم كتاب را پى‏ درپى بر برهمگان نازل مى ‏كند، تا دل هايى كه اندك آمادگى دارند، تكان بخورند و به راه آيند، و اين است مقام رحمت عامه و رحمانيت پروردگار كه دوست و دشمن را در بر مى ‏گيرد.[3]

توبه و استغفار؛ دریچه ای به سوی رحمت الهی

خداوند درهاى توبه و استغفار را به روى بندگانش گشوده و آنها را به رحمت خود اميدوار ساخته است و فرمود: « «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ»؛ اى بندگانى كه راه اسراف به خود را درپيش گرفته‏ايد و مرتكب گناهان شده ‏ايد از رحمت‏ خداوند مأيوس نشويد، چرا كه او همه گناهان (توبه كنندگان) را به يقين او آمرزنده مهربان است».^[4]،^[5]

«يَقْنَطُ» از ماده «قُنوط» به معناى نااميدى است و مى‏دانيم يأس از رحمت خدا بالاترين گناهان است، زيرا كسى كه از رحمت حق مأيوس شود از هيچ گناهى إبايى ندارد، چون مى‏ گويد: آب از سر من گذشته و من غرق شده ‏ام چه يك قامت چه صد قامت. نوميدى خطرناك‏ترين راه نفوذ شيطان در دل آدمى است كه او را آلوده هر گونه گناه مى ‏كند.^[6]

همان‏گونه كه بسيارى از مفسّران گفته‏ اند اين آيه يكى از اميدبخش‏ترين آيات قرآن است زيرا مى ‏فرمايد: اگر انسان با ايمان از دنيا برود مأيوس از رحمت خدا نخواهد بود، ولى اگر بى ‏ايمان و مشرك برود هيچ راهى‏ براى نجات او نيست.[7]

آری  استغفار يكى از وسايل جلب رحمت خداست، زيرا خودش بندگان را دعوت به استغفار كرده و وعده غفران و آمرزش داده است[8].

هدایت و جلب رحمت الهی در گرو عمل به آموزه های قرآنی

در بسيارى از آيات قرآن‏ اين جهان به تجارتخانه ‏اى تشبيه شده كه تاجران آن انسان ها، و مشترى پروردگار بزرگ و متاع آن عمل‏ صالح، و بها بهشت و رحمت‏ و رضاى او است.‏^[9]،^[10]

لذا تحقق مفهوم «هدايت« یعنی وظيفه يك مسلمان اين است كه آنچه در توان دارد عمل‏ كند و زمين دل را آماده باران رحمت‏ الهى كند و از خداوند، خواستار توفيق و بخشش كاستي­ ها شود.^[11]

بنابراین مؤمنانى كه از آيات قرآن‏، شفا مى‏ طلبند و رحمت‏ كسب مى‏ كنند، طبق روحياتشان عمل‏ مى ‏كنند، روحياتى كه بر اثر تعليم و تربيت قرآنی شكل گرفته است و به اعمال انسان شكل و جهت مى‏ دهد.^[12]

لذا وقتی خداوند در  قرآن مجيد مى ‏گويد: «وَ إِذا قُرِئَ الْقُرْآنُ فَاسْتَمِعُوا لَهُ وَ أَنْصِتُوا لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ‏؛ هنگامى كه قرآن خوانده شود گوش كنيد و خاموش باشيد اميد است‏ مشمول رحمت‏ خداوند شويد.^[13]،^[14]روشن است كه تنها با گوش دادن آيات قرآن انسان مشمول رحمت خداوند نمى‏ شود، بلكه اين يكى از مقدمات است و مقدمات ديگر آن فهم و درك آيات، و سپس به كار بردن دستوراتى است كه در آنها آمده، لذا براى درك رحمت خدا غير از گوش فرا دادن به قرآن، عمل به آن­هم لازم است.^[15]

در حقيقت «هدايت» مقدمه‏ اى است براى «رحمت‏ پروردگار»، چرا كه انسان نخست در پرتو نور قرآن‏ حقيقت را پيدا مى ‏كند و به آن معتقد مى‏ شود، و در عمل‏ خود آن را به كار مى‏ بندد، و به دنبال آن مشمول رحمت واسعه و نعمت هاى بى‏ پايان پروردگار مى‏ گردد.^[16]

دعا ؛كلید گشایش درهای رحمت الهی

دعا در درگاه خداوند هرچند عبادتى است بى‏ رنج و زحمت؛ ليكن  در نزد خداوند جايگاهى بس عظيم دارد كه متأسّفانه، انسان ‏ها به جهت سهل و آسانى آن كمتر بدان توجّه دارند.^[17]

مولاى متّقيان، حضرت على عليه السلام مى ‏فرمايد: «الدُّعا مِفْتاحُ الرَّحْمَةِ وَ مِصْباحُ الظُّلْمَةِ»؛ دعا كليد رحمت‏ خداوند و چراغ روشنى براى تاريكى ‏هاى دنيا و آخرت است.^[18] دعا نه تنها دنيا، بلكه آخرت انسان را نيز روشن مى‏ كند.^[19]

رحمت واسعه الهی چگونه با عقاب اخروی گنهکاران سازگار است؟

در پاسخ بایدگفت: «رحمت‏ خداوند»، «حكمت» او را از بين نمى‏ برد، زيرا رحمت او هم چون حس ترحم ما از احساسات و رقت قلب سرچشمه نمى‏ گيرد، بلكه رحمت او هميشه آميخته با حكمت است، و حكمت ايجاب مى‏ كند، كه گنهكاران (جز در موارد خاصى) به مجازات برسند.^[20] زیرا مجازات‏ آنها نتيجه گناه آنها و متناسب با آن بوده است، و اين عين عدالت و حكمت‏ است.^[21]

حقیقت هدایت به دلایل روشن الهی

در فراز دوم از دعا می خوانیم:« وَاهْدِنى‏ فيهِ لِبَراهينِكَ السَّاطِعَةِ؛ و با دلايل روشنت هدايتم كن».[22]

در قران کریم می خوانیم:« هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ؛[23] او كسى است كه رسول خود را با هدايت و دين حق فرستاد تا او را بر تمام اديان پيروز و غالب گرداند، هر چند مشركان را خوشايند نباشد» منظور از هدايت‏ دلائل روشن و براهين‏ آشكارى است كه در آئين اسلام وجود دارد و منظور از دين حق همين آئينى است كه اصولش حق و فروعش نيز حق و بالآخره تاريخ و مدارك و اسناد و نتيجه و برداشت آن نيز حق است و بدون شك آئينى كه هم محتواى آن حق باشد و هم دلائل و مدارك و تاريخ آن روشن، بايد سرانجام بر همه آئين ها پيروز گردد.[24]

با گذشت زمان، و پيشرفت علم و دانش، و سهولت ارتباطات، واقعيت ها چهره خود را از پشت پرده ‏هاى تبليغات مسموم بدر خواهد آورد و موانعى را كه مخالفان حق بر سر راه آن قرار مى ‏دهند در هم كوبيده خواهد شد، و به اين ترتيب آئين حق همه جا را فرا خواهد گرفت هر چند دشمنان حق نخواهند و از هيچگونه كار شكنى مضايقه نكنند، زيرا حركت آنها حركتى است بر خلاف مسير تاريخ و بر ضد سنن آفرينش![25]

آرى! به راستى قرآن مجيد آن چنان محتوائى از نظر استدلال و براهين‏ توحيدى و همچنين از نظر پند و اندرز دارد كه هر دلى كمترين آمادگى در آن باشد، او را به سوى خدا و پاكى و تقوا دعوت مى ‏كند، هرگاه اين آيات بينات در كسى اثر نبخشد هرگز اميدى به هدايت‏ او نيست.[26]که نشان می دهد براى هدايت‏ يك انسان تنها تعليمات صحيح و آيات تكان دهنده و اعجاز آميز و دلائل‏ روشن‏ كافى نيست، بلكه آمادگى و استعداد پذيرش و شايستگى براى قبول حق نيز لازم است، همانگونه كه براى پرورش سبزه و گل تنها بذر آماده كافى نمى ‏باشد، زمين مستعد نيز لازم است.[27]

جلب رضایت الهی در گرو تحقق سبک زندگی اسلامی

بی تردید باورى كه مبدأ حركت و تلاش براى كسب رضايت‏ الهى‏ باشد باورى است كه در زندگى بازتاب داشته باشد.[28] لذا در دعای روز نهم ماه مبارک رمضان به درگاه خداوند عرضه می داریم:« وَخُذْ بِناصِيَتى‏ الى‏ مَرْضاتِكَ‏ الْجامِعَةِ؛ و مرا به سوى رضایت خشنودى فراگير خود ببر».[29]

بی تردید باورى كه مبدأ حركت و تلاش براى كسب رضايت‏ الهى‏ باشد باورى است كه در زندگى بازتاب داشته باشد.^[30] و می توان به آن حیات طیبه اطلاق نمود که بعضى آن را به معنى روزى حلال، و بعضى به قناعت و رضا به داده الهى، بعضى به عبادت همراه با روزى حلال، بعضى به توفيق بر اطاعت فرمان الهى، و بعضی نیز به  هرگونه پاكيزگى از آلودگي ­ها، ظلم­ ها، خيانت­ ها، عداوت­ ها، اسارت­ ها و ذلّت­ ها و طهارت و پاكيزگى و رفاه و آسايش را در مفهوم آن مندرج دانسته ‏اند.^[31]

به عنوان نمونه بعضى مفهوم قناعت را به معناى رضايت‏ به آنچه خدا به انسان داده تفسير كرده ‏اند و برخى به راضى بودن به كمتر از نيازها و عدّه ‏اى به رضايت‏ به حداقل زندگى‏ و گاه گفته ‏اند قناعت آن است كه انسان در برابر آنچه خدا به او داده است خشنود باشد و بيش از آن را طلب نكند و اين همان حقيقتى است كه بسيارى از بارهاى زندگى‏ را از دوش انسان بر مى‏دارد و رضایت الهی را محقق می سازد.^[32]

از این رو باید به طور  مداوم نفس خود را مورد عتاب قرار دهیم آيا زندگى تكرارى را ادامه داده ‏ام يا برنامه و راه تازه‏ اى به‏ سوى خدا گشوده ‏ام؟ آيا گرهى از مشكل مردم باز كرده‏ام؟ آيا كارى كه باعث جلب رضايت‏ الهى‏ باشد از من سرزده است؟ و هزاران اگر ديگر .^[33]

سخن آخر

همانگونه که در فراز پایانی دعا می خوانیم: «ِبمَحَبَّتِكَ يا امَلَ الْمُشْتاقينَ؛ به محبّتت اى آرزوى مشتاقان»،[34] اینگونه به درگاه با کرامت خداوند عرضه می داریم: پروردگارا! رحمتت گسترده، الطافت بيكران، كرمت بى ‏انتها و لطف و محبّتت‏ فراگير، تو را به اولياء گرامت سوگند مى ‏دهيم كه در این روز از ماه مبارک رمضان ما را مشمول عناياتت قرار دهي و از باده لقايت سر مست، و از عشق ديدارت بهره ‏مند گردانى.[35]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir