درآمدی بر مسائل جوانان از منظر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی

مسأله‌ی جوانان از جمله مسائل بسیار مهم به شمار می‌آید؛ از این‌رو اینجانب از گذشته تاکنون، بهترین کتاب‌هایم را برای جوانان نگاشته و بیشترین فعالیت فرهنگی را برای جوانان انجام داده‌ام. به عنوان نمونه رساله‌ی ویژه‌ی جوانان را نگاشتم تا مسائل و مشکلات جوانان را در زمینه فقهی برطرف ساخته و زمینه آشنایی هرچه بیشتر نسل جوان با احکام اسلامی را فراهم نمایم.[1]

هم‌چنین با زبان ساده و جوان‌فهم، کتاب عقایدی تألیف نمودم که متناسب با نسل جوان و محصول ده‌ها سال مطالعه بنده است؛ لیکن هدفم این بوده که صرفاً به مسائل اعتقادی جوانان قناعت نکنم؛ از این‌رو، با مطالعه و پژوهش‌های فراوان، در زمینه‌های مختلف تفسیری، فقهی، کلامی، کتاب تألیف نمودم که مخصوص جوانان است؛ الان نیز بر همان عقیده‌ام؛ ما در کنار حفظ اصول، باید با زبان جوانان با آنان صحبت کنیم.[2]

ضرورت جذب جوانان به مسجد

گفتنی است نخستین کار پیامبر اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم در مدینه ایجاد یک مسجد ساده بود. همین مسجد و چهار دیواری ساده، مرکز تشکیل حکومت اسلامی، مرکز ارتش، محل تعلیم و تربیت و محل قضاوت به‌شمار می‌رفت. لذا در دورانی که به برکت نظام اسلامی زمینه‌ها آماده است، مساجد را باید به دوران پیامبر اسلام صلّی الله علیه وآله وسلّم بازگرداند. مسجد باید محل تعلیم و تربیت مجاهد و مرکز تهذیب نفوس باشد و در برابر هجمه‌های فکری و شبهه‌افکنی‌های دشمن ایستادگی کرده و تطهیر قلوب کنند.[3]

لذا مسجدی مطلوب است که مرکز پاکسازی و نوسازی قلوب باشد، زیرا در جامعه آلودگی‌هایی وجود دارد که ممکن است انسان‌ها را آلوده کند. حال این وظیفه و کارکرد اصلی مساجد است که این افراد را از آلودگی‌ها پاک کنند.[4]

با این تفاسیر، برای جذب جوانان باید برنامه‌های گوناگونی همانند اردوهای زیارتی، اردوهای تفریحی و درنظرگرفتن جایی در کنار مساجد برای ورزش سالم اجرا شود.[5]

همچنین برای جذب جوانان به مساجد باید کتابخانه و کانون‌های قرآن ایجاد کنیم و این مسئله اهمیت دارد؛ چراکه جوانان پشتوانه نظام اسلامی هستند و اگر مساجد از جوانان خالی شود، خطرناک است.[6]

برخوردهای زننده، منفی و نامناسب؛ زمینه‌ساز دین‌گریزی جوانان

از جمله صفات پرهیزگاران نرم‌سخنی آن‌هاست؛ پرهیزگاران با آرامی و بدون غلظت و درشتی سخن می‌گویند و این از واجبات دعوت و هدایت است.[7] لذا مسائل عاطفی بیش از استدلال در جوانان تاثیرگذار است. اخلاق و برخورد مناسب با جوانان خیلی موثرتر از مباحث استدلالی هستند.[8]

بسیاری را دیده‌ایم که هدایت‌کردن و راهنمایی‌کردن آنها چون با شدت و تندی بوده نه‌تنها اثر مطلوب گذاشته، بلکه عکس نتیجه منفی داده‌است؛ آن‌هایی که ادعای علم و تدین می‌کنند، بارها دیده‌شده در مواجهه با جوانی که برخی از نکات استحبابی وضو و نماز را رعایت نمی‌کند به شدت اعتراض می‌کنند و با تندی می‌خواهند این مطلب را به او آموزش دهند در حالی که خودشان هنوز نفهمیده‌اند که این عمل مستحب است؛ حتی اگر واجب هم بود، این طرز صحیح ارشاد نیست![9]

یکی از خانم‌ها روزی می‌گفت: زن جوانی که تازه ازدواج کرده‌بود، در ماه رمضان به مسجد آمده بود و احکام نماز جماعت را درست نمی‌دانست، و اشتباهی کرد و خودش گفته بود پس از مدتی طولانی، برای اولین بار به مسجد آمده؛ بعد از نماز، پیرزنی که بی‌سواد بود و ادعای تدین می‌کرد، به او پرخاش کرد و گفت: چگونه زنی به سن‌وسال تو نباید نمازش را درست بخواند و همین‌گونه صحبت‌کردن پیرزن با او موجب شد که از مسجد برود و دیگر در آن مسجد دیده نشد.[10]

یک بار خودم شاهد بودم که جوانی دعایی می‌خواند و اشتباه کوچکی در نحوه‌ی خواندن آن دعا مرتکب شد؛ در این حین فردی به ظاهر متدین به آن جوان اعتراض نمود و گفت اگر غریبه‌ای بیاید و بشنود این گونه می‌خوانی، می‌گوید افرادی که در این مسجد می‌آیند سواد ندارند، امام جماعت مسجد سواد ندارد که به تو تذکر دهد. تو که نمی‌توانی دعا را دقیق بخوانی نخوان! لذا آن فرد معترض آن‌قدر بد برخورد کرد که خدا می‌داند من شرمنده شدم و گفتم این جوان که شاید 15 سال هم نداشت به جای اینکه از او تقدیر شود، اینگونه با او برخورد می‌شود، در حالی‌که اگر هم اشتباه کرده بود باید درست تذکر به او داده می‌شد.[11]

اما به‌راستی چقدر باید زحمت کشیده شود تا جوانی به مسجد کشیده شود و ما این‌گونه به راحتی آن‌ها را از دست می‌دهیم. بسیاری از مسجدراندگان و کسانی که به مکتب‌های الحادی روی آوردند، به واسطه همین برخوردها و این به اصطلاح مسلمان‌هایی بوده که این چنین سخن گفتند، آنهایی که شروط دعوت را نمی‌دانستند.[12]

از این‌رو ما اگر خود را پیرو ائمه علیهم السلام می‌دانیم چرا به چگونگی دعوت به حق و کیفیت برخورد و سخن آنها توجه و اقتدا نمی‌کنیم، در حالی‌که نرم‌سخنی مایه‌ی جذب و انعطاف افراد است و این روش در برخورد ائمه علیهم السلام نیز بسیار مشاهده شد که تاریخ نمایانگر آن است.

بدین ترتیب باید سعی کنیم نرم گفتار و خوش برخورد باشیم و برخورد نرم را در امر به معروف و نهی از منکر مراعات کنیم که تندگویی و تندخویی چیزی جز لجاجت طرف مقابل به همراه ندارد؛[13] ما واقعاً مسؤولیم و باید در آخرت جوابگو باشیم. اگر از ما روز قیامت بپرسند چه کسی به شما گفته بود این گونه امر به معروف کنید چه داریم بگوییم؟[14]

جهاد علمی؛ شاخصه‌ی جوان مؤمن انقلابی

بدیهی است بر فرهیختگان علم و دانش لازم است تا تاریخ و آثار دانشمندان اسلامی، اعترافات دانشمندان غربی به پیشرفت‌های مسلمانان در علم، اختراعات و ابتکارات علمی مسلمانان قبل از نهضت اروپا و... را مورد توجه قرار داده، با تدریس این‌گونه مطالب در دانشگاه‌ها و مراکز علمی، نسل جوان را برای فعالیت هرچه‌بیشتر، با نسل پیشین پیوند دهند.[15]

بی‌تردید جوانی که آرزو دارد به مقامات عالیه علمی برسد باید تلاش و کوشش را در فراگیری علم افزایش دهد؛[16] این مسأله‌ی کلیدی در حالی‌ست که گروهی می‌گفتند دین ضد علم است و علم ضد دین؛ حال‌آنکه وقتی می‌بینیم از متن یک جامعه عده‌ای از جوانان در مقوله‌ی علمی درخشان ظاهر می‌شوند،[17] و یا هنگامی که دانشمندان جوان ما به اکتشاف جدید و اختراع تازه‌ای دست می‌یابند، غرق در شادی و سرور می‌شویم.[18]

جای بسی خوشحالی‌ست که جوانان در مسائل علمی در سطح بالا و درجه یک هستند. این پیروزی علمی جوانان و درجه یک شدن آن‌ها در میان همه کشورهای دنیا به نوبه‌ی خود یک تبلیغ اسلامی است.[19]

از این‌رو جوانان باید درس بخوانند و سرمایه‌ی علمی خود را ارتقا بخشند؛[20] زیرا جوان گریزپایی که مدرسه و دانشگاه را ترک گفته و از علم و دانش فرار کرده و در آغوش فساد افتاده، جای او در زندان است؛ حال آیا زندان بهتر است یا رسیدن به مقامات عالی؟![21]

جوانان و پیامدهای مخاطره‌آمیز فضای مجازی

بی‌تردید قلب جوان هم‌چون زمین خالی است هر بذری در آن پاشیده شود می‌پذیرد[22]، از سوی دیگر در زمان‌های به سر می‌بریم که نسل جوان بیش از همه آحاد جامعه، هدف بمباران تبلیغات و تهاجمات فرهنگی دشمنان قرار گرفته است.[23] در این بین باید به تأثیرگذاری فضای مجازی بر جوانان اشاره کرد؛ که عقاید و اخلاق جوانان را تحت تأثیر قرار داده است.[24]

به عنوان نمونه برخی در فضای مجازی در راستای زدودن اسلامیت نظام فعالیت می‌کنند[25]؛ هم‌چنین بسیاری از مشکلات خانوادگی و طلاق‌ها ناشی از فضای مجازی است. ارتباط‌های نامشروع، متهم ساختن خانواده‌ها و پاشیدن تخم بدبینی و کینه‌ها در موارد بسیاری از همین فضا نشأت می‌گیرد.[26] محور اساس این فعالیت‌ها نیز جوانان هستند و دشمن هم جوانان را نشانه گرفته است.[27]

با این اوصاف تعجب می‌کنم که برخی می‌گویند درصد کمی از فضای مجازی آلوده است![28] حال آنکه در حال حاضر فضای مجازی خوب کم است.[29]

بهترین راه برون‌رفت از این چالش، راه‌اندازی شبکه ملّی و تقویت دسترسی مردم به دریافت اطلاعات خود از این شبکه است،[30] لذا اگر می‌خواهیم از فضای مجازی استفاده کنیم باید از نوع خوب آن باشد.[31]

لیکن نمی‌دانیم چرا خیلی‌ها برای این مطلب دل نمی‌سوزانند، در حالی‌که سرنوشت جامعه به ویژه نسل جوان با فضای مجازی گره خورده است؛ این که چرا نسبت به این مساله بی‌تفاوت هستند برای ما جای سوال است.[32]

بی‌شک هر کشوری که جوانانش به ورطه‌ی آلودگی افتند و از نظر اخلاقی و عقیدتی منحرف شوند کشور هم به سقوط کشیده می‌شود؛ لذا باید سعی کنیم ضمن تبیین چالش‌ها و تهدیدهای پیش روی نسل جوان، در راستای ارائه‌ی برنامه‌ها سالم و مناسب برای جوانان اهتمام‌ورزیم.[33]

سیاست‌گری جوانان در سایه‌ی اجتناب از سیاست‌زدگی

گفتنی‌ست جوان باید در مسائل سیاسی و اجتماعی وارد شود، جوانان از حالا باید فکر سیاسی داشته باشند لیکن مبادا در چنگال سیاست‌های انحرافی دشمنان گرفتار شوند.[34]

این‌چنین است که وظیفه‌ی همه‌ی جوانان باید حفظ نظام ارزشی اسلام به ویژه در عرصه‌ی سیاسی باشد. این وظیفه، رسالتی است بر عهده‌ی نسل جوان در حوزه‌ها و دانشگاه‌ها، لذا اولین پاسدار این آرمان‌های اصیل، طلاب و دانشجویان جوان هستند که تشکیل‌دهنده دو قشر فعال و متفکر جامعه‌اند. آن‌ها باید در این مسئله دقیق باشند و نگذارند وزن شخصیت را با وزن ثروت‌ها بسنجند.[35]

ضرورت برنامه‌ریزی صحیح در حوزه‌ی جوانان

برای آنکه به چنان جامعه‌ای برسیم که جنگ طبقاتی برچیده شود، و پیشرفت علوم و صنایع و حفظ سلامت مردم، حفظ نظم و آزادی و تأمین مواد غذایی و مسکن و سایر نیازمندی‌ها به‌ویژه برای جوانان حاصل شود باید برنامه‌ریزی و مدیریت کرد.[36]

حال‌آنکه اگر برنامه‌ریزی صحیح برای جوانان نداشته باشیم نباید انتظار داشت تا به اهدافی در آینده همچون گسترش اسلام و آموزه‌های انقلاب اسلامی نایل آمد.[37]

جوانان نیز باید بطور حتم برای تمام شبانه‌روز خود برنامه تنظیم کنند، به‌طوری که یک ساعت وقت بیکار و بدون برنامه نداشته باشند.[38]

جوانان باید بدانند بزرگترین بدبختی برای یک جوان این است که وقت‌های خالی از هر گونه برنامه داشته باشد.[39]

بی‌شک اگر جوانان بتوانند برنامه روزانه خود را کمی بیش از مقدار وقتشان تنظیم کنند به‌طوریکه فکر آنها حتی یک لحظه بیکار به معنای واقعی نباشد بهتر است؛ زیرا اشتغالات فراوان فکری، اثر عمیقی در انصراف فکر از عادات ناپسند می‌شود.[40]

نباید فراموش کرد انقلاب اسلامی ایران به واسطه‌ی جوانان به نتیجه رسید. فراموش نکنیم امام بیشترین سرمایه‌گذاری را روی جوانان کرد؛ جنگ را جوانان به نتیجه رساندند، لذا باید بزرگترین برنامه‌ریزی‌ها در حوزه‌ی جوانان صورت گیرد؛ تنها آزادی کاذب را به جوان نشان ندهیم.[41]

سخن آخر

در خاتمه باید گفت اگر می‌خواهیم اسلام حفظ بشود باید در حوزه‌ی جوانان فعالیت بیشتری انجام دهیم. علما نیز باید به مسایل جوانان توجه بیشتری داشته باشند.[42]

علت تهاجم فرهنگی گسترده علیه جوانان، این است که جوانان بودند که راهپیمایی‌های پرشور را تشکیل دادند؛ حکومت طاغوت را ساقط کردند؛ دفاع مقدس را رقم زدند و در آینده هم در مقابل بیگانگان و استکبار خواهند ایستاد.[43]

پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازیmakarem.ir